نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

بررسی شخصیت‌های داستانی تاریخ بیهقی بر اساس نظریه رشد اخلاقی کلبرگ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زابل

چکیده

تاریخ بیهقی، اثر ابوالفضل بیهقی، نویسندۀ چیره‌دست ادب فارسی است. این کتاب با لحنی داستانی و روایی حوادث دورۀ تاریخی غزنوی و ویژگی‌های اخلاقی شخصیت‌های این عصر را بیان می‌کند. ذکر جزئیات و توصیفاتی که بیهقی در توضیح و تفسیر ویژگی‌های شخصیت‌ها دارد، نشان دهندۀ توجه وی به تحولات شناختی اخلاقی است. هرچند این اثر بیشتر نوعی تاریخ یک سلسله حکومتی است، ولی شیوه‌ای که بیهقی در نوشتن آن به کاربرده آن را اثری جامع و همگام با هنجارها و پیامدهای اخلاقی کرده است. تئوری رشد اخلاقی لارنس کلبرگ، نظریه پرداز و روانشناس مطرح آمریکایی و استاد برجسته دانشگاه شیکاگو که رشد اخلاقی را با توجه به ویژگی‌های هنجاری افراد به سطوح سه گانه ای تقسیم بندی می کند، می تواند بنیاد نظری مناسبی برای تحلیل شخصیت های تاریخ بیهقی باشد، نظریه رشد اخلاقی کلبرگ از جمله رویکردهای شناختی به بحث اخلاق است که پژوهش‌های مختلفی بر مبنای آن صورت گرفته است. هدف اصلی این پژوهش نیز به کارگیری نظریه رشد اخلاقی کلبرگ در رفتار شخصیت‌های داستانی تاریخ بیهقی و پاسخ به این پرسش است که آیا ویژگی‌های شخصیت‌های داستانی تاریخ بیهقی با مراحل رشد اخلاقی کلبرگ قابل تفسیر است یا خیر؟ با بررسی این موضوع به روش توصیفی ـ تحلیلی در تاریخ بیهقی شش مولفه اخلاقی مهم مربوط به رفتار شخصیت‌های داستان شناسایی شده و هر یک از این شاخصه‌ها رفتارهای متعددی را شامل می‌شود و هر رفتار بر انگیزه خاصی دلالت می‌کند که در تبیین تئوری کلبرگ نیز دیده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigation of fictional characters of Tarikhe Bayhaqi based on Kohlberg's theory of moral development

نویسنده [English]

  • Heydar ali Dahmarde
Associate Professor of the Department of Persian Language and Literature, Zabul University
چکیده [English]

Tarikhe Bayhaqi, penned by the renowned Persian literary maestro Abulfazl Beyhaqi, provides an account of the historical incidents during the Ghaznavid era, and explores the ethical traits of the individuals from that period through a narrative approach. Highlighting the particulars and elucidations within Bayhaqi's exposition and analysis of character traits underscores his meticulous consideration of moral cognitive advancements. While primarily serving as a historical account of a ruling dynasty, Bayhaqi's writing style has transformed it into a comprehensive work aligned with ethical standards and repercussions. The moral development theory proposed by Lawrence Kohlberg, a distinguished American psychologist and renowned professor at the University of Chicago, delineates three distinct levels of moral development based on individuals' normative traits. This theory can serve as a pertinent theoretical framework for scrutinizing the Tarikhe Bayhaqi's characteristics. Kohlberg's theory of moral development is a cognitive approach to ethics that has been the basis for various research studies. The main objective of this research is to investigate the behavior of fictional characters in Tarikhe Bayhaqi using Kohlberg's theory of moral development and determine whether their traits align with Kohlberg's stages of moral development. By examining this issue in a descriptive and analytical manner, the study has identified six key moral components related to the characters' behavior in Tarikhe Bayhaqi, each of which encompasses several behaviors. Each behavior reflects a specific motivation, which also corresponds to Kohlberg's theory of moral development.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bayhaqi
  • Tarikhe Bayhaqi
  • moral development
  • Kohlberg
  1. فهرست منابع

    الف.منابع فارسی

    1. احمدجان کلایی، سحر. (۱۳۹۰). «اخلاق در تاریخ بیهقی».  قدسیه رضوانیان، رضا ستاری. دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه مازندران.
    2. آرامی، سیمین و دهقان، علی و صراطی، ژیلا و حاجی زاده، حسین. (۱۴۰۰). «تحلیل رفتار شخصیت‌های داستانی منظومه خسرو و شیرین نظامی بر اساس نظریه رشد اخلاقی گلبرگ». پژوهش نامه ادبیات تعلیمی. سال سیزدهم، شماره 50. صص 88-59.
    3. آقا محمدیان، حمید رضا وحسینی، سید مهران. (۱۳۹۲). روانشناسی بلوغ و نوجوانی، روانشناسی رشد. انشارات دانشگاه فردوسی مشهد. چاپ سوم.
    4. بیهقی، محمد بن حسین. (۱۳۸۸). تاریخ بیهقی، به تصحیح محمد جعفر یاحقی و مهدی سیدی. سخن: تهران.
    5. جانگیر زاده، محمد رضا. (۱۳۹۰)‌. «دیدگاه‌های شناختی تحولی در رشد اخلاقی». معرفت اخلاقی. سال ۲، شماره 8. صص 122-101.
    6. دقیقیان، شیرین دخت. (۱۳۷۱). منشا شخصیت در ادبیات داستانی. تهران. مؤلف.
    7. رضوانیان، قدسیه و پورشبانان، علیرضا. (۱۳۸۹). «نمایش شخصیت‌ها و شخصیت‌های نمایشی در تاریخ بیهقی». فصنامه پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی. دوره 1. شماره ۲. صص 68-51.
    8. رحمانیان، زینب. (۱۳۹۳). «بررسی تطبیقی رشد اخلاقی در قابوس نامه از دیدگاه کلبرگ». پژوهش‌های ادبی و بلاغی. سال 2. شماره ۸. صص 45-32.
    9. رضی، احمد. (۱۳۸۳). «داستان وارگی در تاریخ بیهقی». نامۀ فرهنگستان. شماره ۲۳. صص 19-6.
    10.  سر بخشی، محمد. (۱۳۹۸). «عینیت دین و اخلاق و برتری اخلاق دینی بر اخلاق سکولار». نشریه علمی پژوهشی نامه اخلاق. سال ۱۲، شماره ۴۴. صص 57-68.
    11.  کدیور، پروین. (۱۳۷۸). روان شناسی اخلاق. انتشارات آگاه: تهران.
    12.  محمدی، سارا و مشفقی، آرش. (۱۳۹۷). «نقد روانکاوانه چهره‌های مطرح در تاریخ بیهقی بر اساس مکاتب جدید». بهارستان سخن. شماره ۴۲. صص 201-222.
    13.  میرصادقی،جمال. (۱۳۸۶). ادبیات داستانی. انتشارات سخن: تهران.
    14.  نخستین، ابراهیم. (۱۳۷۳). «بررسی مراتب رشد اخلاقی در آثار سعدی و مقایسۀ آن با نظریۀکلبرگ». عزت الله نادری. دانشگاه تربیت معلم تهران.

     

    ب.منابع لاتین

    1. L.(1984).Essaya on moral development. Vol.II. The psyhology of moral develoment. San Francisco.CA:Harper an Row.