نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

ضرورت بازنگری در تصحیح روایت قهوه‌خانه‌ایِ حمزه‌نامه موسوم به «افسانة قهوه‌‌خانه»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات فارسی- دانشکده علوم انسانی- دانشگاه آیت الله بروجردی- بروجرد

چکیده

یکی از محبوب‌ترین قصه‌های بلند عامیانة فارسی، قصة امیرحمزه است که طی قرون متمادی، تحریرهای گوناگونی از آن به زبان‌های عربی، فارسی، هندی، اردو، ترکی و کردی صورت پذیرفته است. از این قصّه، تحریرها و نسخ متعددی به زبان فارسی در دست است که بعضاً ناقصند و سرانجامِ قصه، نامشخص. ظاهراً یکی از متأخّرترینِ این نسخ، نسخه‌ای است که توسط کاتبی کم‌سواد امّا خوش‌ذوق به نام مشهدی باقر بازاری در شعبان 1239 ق کتابت شده و اخیراً به همّت معصومة طالبی، تصحیح و با عنوان «افسانة قهوه‌خانه» به چاپ رسیده است. با وجود تلاش‌های مصحح، ایراداتی چند، بر تصحیح این کتاب وارد است که نگارنده در این مقاله، ضرورتِ بازنگری در آن را یادآور می‌شود. از آنجا که نسخة موردِ استفادة مصحح، نسخه‌ای یگانه بوده است، از این‌روی، به علت نبودِ نسخه‌ای دیگر از اثر، نگارندة این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با بهره‌گیری از مواردی چون: ویژگی‌های سبک‌شناسانه، منابع نقالی، منابعِ همعصر با نسخة مورد نظر، دیوان‌های اشعاری که کاتب در اثرِ خود از آن‌ها استفاده کرده است و حتی اشاراتی که در خودِ کتاب به برخی مسائل شده است، پیشنهادهایی را برای بازنگری در بخش‌هایی از تصحیح و تعلیق افسانة قهوه‌خانه ارائه می‌دهد. نتیجة این پژوهش، علاوه بر نمایاندنِ ضبط درست برخی واژگان، جملات و ابیات، شامل ضرورت و لزومِ افزودن سرنویس در متن، حذف اغلاط فراوان املایی که در پانویس آمده است، عدم تغییر بعضی واژگانِ نسخه اساس، معنی کردن واژگان دشوار و غریب و اضافه کردن فهرست نمایه‌ها در انتهای کتاب نیز می‌شود .

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The necessity of revising the correction of the coffeehouse narrative of Hamzehnameh, known as "The coffeehouse Legend "

نویسنده [English]

  • Behzad Atooni
Department of Persian Language and Literature ; faculty of humanities ; university of Ayatollah Boroujerdi ; boroujerd
چکیده [English]

One of the most popular Persian folk tales is the story of Amir Hamzah Sahebqeran, which has been written in Arabic, Persian, Urdu, Arabic, and Turkish. There are many manuscripts of this story, some of which are incomplete and the end of the story is unclear. Apparently, the latest version of this story - that has been known - is the version that was written by a poorly educated but tasteful scribe, named Mashadi Baqer Bazari, in Shaban 1339 A.H, and recently, with the efforts of Masoumeh Talebi, it has been corrected, and published under the title "The Tale of coffee shop ". Despite the corrector's efforts, there are several flaws in the correcting of this book, which the author reminds in this article, Since the corrected version was unique, therefore, due to the lack of another version of the work, the author of this research with a descriptive-analytical method and using things such as: stylistic features, historical sources, contemporary sources with The target version, the divans of the poems that the author used in his work, and even the references to some issues in the book itself, provide suggestions for revising parts of the correction of the legend of the coffeehouse. The result of this research, in addition to showing the correct recording of some words, and sentences, includes the necessity and necessity of adding headings in the text, , not changing some words in the base version and Indexes are also listed at the end of the book

کلیدواژه‌ها [English]

  • Amir Hamzah
  • The coffeehouse legend
  • correction
  • Mashhadi Baqer Bazari
  1. فهرست منابع

    الف.منابع فارسی

    1. اتونی، بهزاد. (1400). «پیشنهادهایی دربارۀ تصحیح منظومۀ شاهنامۀ اسدی (زرین‌قبانامه)». متن‌شناسی ادب فارسی. سال 58. سال 13. شماره 2 (پیاپی 50): 53-74.
    2. انصاف‌پور، غلامرضا. (1353). تاریخ و فرهنگ زورخانه. تهران: انتشارات فرهنگ و هنر مرکز مردم‌شناسی ایران. 
    3. امیر حمزة صاحبقران (شامل کتاب‌های نوشیروان‌نامه،کوچک باختر، بالا باختر، ایرج‌نامه، طلسم هوش‌ربا، صندلی‌نامه، تورج‌نامه و لال‌نامه. ( 1881-1915). به روایتِ محمدحسین جاه، احمدحسین قمر و تصدق حسین. زبان اثر: اردو. هندوستان: چاپخانة منشی نول کِشور.
    4. امیر حمزة صاحبقران. (1394). تهران: ققنوس.
    5. برهان تبریزی، محمد حسین. (1362). برهان قاطع. به اهتمام م. معین. ج 3. تهران: امیرکبیر.
    6. بهار، لاله تیک چند. (1380). بهار عجم. تصحیح کاظم دزفولیان. تهران: طلایه.
    7. تاریخ گیتی‌گشا. (1316 ه.ق). به کتابت علی وزیری. شیراز: انتشارات کتابخانة معرفت.
    8. تاریخ گیتی‌گشا. (1327 ه.ق). بمبئی: (بی­جا).
    9. تتوی، عبدالرشید. (1386). فرهنگ رشیدی. تصحیح اکبر بهداروند. تهران: سیمای دانش.
    10. حافظ. (بی‌تا). دیوان. به کوشش غنی و قزوینی. تهران: زوّار.
    11. حمزه اصفهانی. (1346). تاریخ پیامبران و شاهان (سنی‌الملوک الارض و الانبیا). ترجمۀ جعفر شعار، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
    12. حمزه‌نامه. (بی­تا). زبان اثر: کردی. نسخة کتابخانة دانشگاه تهران به شمارة 1/13151-ف .  فهرست میکروفیلم‌های کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران به شمارة 2/85.
    13. خدامی افشاری، رشید و عبدالله طلوعی آذر و محمدامیر عبیدی‌نیا. (1398). «بررسی تطبیقی حمزه‌نامه با حمزه‌البهلوان. منشأ قصه، شخصیت اصلی، محتوا و گونه». ادبیات تطبقی. دور 11. شماره 21: 23-46.
    14. خواجوی کرمانی، ابوالعطا کمال‌الدین محمود. (1374). دیوان. به کوشش سعید قانعی. تهران: بهزاد.
    15.  دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    16. ذوالفقاری، حسن و فاطمه فرخی. (1389). «ساختار بن‌مایه‌های حمزه‌نامه». نقد ادبی، ش 11 و 12. صص 205-232.
    17. رامپوری، غیاث‌الدین محمد. (1388). غیاث‌اللغات. به کوشش منصور ثروت. تهران: امیرکبیر.
    18. رموز حمزه. (بی­تا). تهران: کارخانة میرزا علی‌اکبر باسمه.
    19. رموز حمزه. (بی­تا). تبریز: نشر ماکنه جدید.
    20. رموز حمزه. (1321 ه.ق). چاپ به صورت مصوّر در مطبعة حاجی احمد آقا(مؤید العلما).
    21. رموز حمزه و ماجراهای عمرو عیار. (1392). گزینش و ویرایش علیرضا ذکاوتی قراگوزلو. تهران: معین.
    22.  زریری اصفهانی، عباس. (1396). شاهنامه نقالان. به کوشش جلیل دوستخواه. تهران: ققنوس.
    23.  زرین‌قبانامه. (1393). تصحیح و مقدمۀ سجاد آیدنلو. تهران: سخن.
    24.  سعیدی، سیدمصطفی (1399). طومار شاهنامه. 2 ج. تهران: خوشنگار.
    25.  شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1381). «نگاهی به طراز الاخبار». نامۀ بهارستان. سال سوم. شمارۀ اول. دفتر پنجم. بهار و تابستان: 109-122.
    26.  شاهنامۀ هفت لشکر. (1400). تصحیح و توضیحات محمد جعفری قنواتی و زهرا محمد حسنی صغری. تهران: خاموش.
    27.  طرسوسی، ابوطاهر. (1380). ابومسلم‌نامه. به کوشش حسین اسماعیلی. تهران: معین، قطره- انجمن ایران‌شناسی فرانسه.
    28.  طومار کهن شاهنامۀ فردوسی. (1395). نوشتۀ جمشید صداقت‌نژاد. تهران: دنیای کتاب.
    29. طومار نقالی شاهنامه. (1391). ویرایش سجاد آیدنلو. تهران: به‌نگار.
    30. عبدالهی، نیلوفرسادات. (1397). «کارکرد سرنویس‌های نسخۀ فلورانس در بازنویسی داستان‌های شاهنامه». پژوهش‌نامه نسخه‌شناسی متون نظم و نثر فارسی. سال سوم، شماره هشتم. صص: 107-132.
    31. فخرالزمانی قزوینی، عبدالنبی. (1392). طرازالاخبار. تصحیح سیدکمال حاج سیدجوادی، با همکاری حسن یاسینی. تهران: فرهنگستان هنر.
    32. فخرالزمانی قزوینی، عبدالنبی. (1340). تذکرۀ میخانه. تصحیح احمد گلچین معانی. تهران: اقبال.
    33. فردوسی، ابوالقاسم. (1384). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق و محمود امیدسالار. نیویورک: بنیاد میراث ایران
    34. فصیحی هروی. (1383). دیوان. به اهتمام ابراهیم قیصری. تهران: امیرکبیر.
    35. قصۀ حمزه. (1347). به کوشش جعفر شعار. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    36. کلیات حمزه‌نامه. ( بی­تا). تبریز: سازمان چاپ انتشارات فردوسی.
    37. کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی، ابوالفضل. (1348). دیوان. به اهتمام حسین بحرالعلومی. تهران: انتشارات کتابفروشی دهخدا.
    38. محمد پادشاه. ( 1363). فرهنگ آنندراج، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، تهران، انتشارات کتابفروشی خیام.
    39. محجوب، محمدجعفر. (1386). ادبیات عامه ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. تهران: چشمه.
    40. مشهدی باقر بازاری. (1401). افسانۀ قهوه‌خانه. مقدمه و تصحیح معصومه طالبی. تهران: خاموش.
    41. معین، محمد. ( 1387). فرهنگ معین. 6 ج. تهران: امیر کبیر.
    42. منجّد، صلاح‌الدین (1379). «روش تصحیح نسخه‌های خطی»، ترجمۀ حسین خدیوجم. آیینه میراث. شماره 3 و 4: 103-111.
    43. نظامی گنجوی. ( 1389). کلیات نظامی گنجوی. تصحیح وحید دستگردی. تهران: طلایه.
    44. نظیری نیشابوری، محمدحسین. (1379). دیوان. به کوشش محمدرضا طاهری. تهران: نگاه.
    45. نفیسی، علی‌اکبر. (1355). فرهنگ نفیسی. تهران: کتابفروشی خیام.
    46. نوشیروان‌نامه. (بی­تا). ترجمة بندیکا هندهور بن‌سعدانکو پنچانیخان به زبان اردو. نسخة کتابخانة مجلس شورای اسلامی به شمارة 5760
    47. وفایی، سعید. (1398). «شگردهای طنز شنیداری در داستان‌های امیر حمزه». فرهنگ مردم ایران. ش 56. صص 65-94.
    48. هفت لشکر. (1377). تصحیح مهران  افشاری و مهدی مدائنی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.