نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

تناظر عوالم وجودی در اندیشۀ شیخ علاء‌الدولۀ سمنانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه ادیان و عرفان دانشگاه سمنان

2 عرفان، علوم انسانی، سمنان، سمنان، ایران

چکیده

  اندیشۀ جهان‌وارگی انسان و اندام‌وارگی جهان، در واقع نمود اندیشۀ تناظر بین عالم صغیر و کبیر است که سبب شناخت  جامع انسان به عنوان عالم صغیر الجثه و کبیر بالمعنی و جایگاه آن در نظام خلقت خواهد شد. این مقاله با روش پژوهش توصیفی-  تحلیلی و  بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای، به واکاوی و بررسی ایدۀ تناظر در آثار شیخ علاء‌الدوله سمنانی پرداخته و هدف، کاربرد و کارکرد استفاده از تناظر را در آموزه‌های عرفانی وی نشان داده است. شیخ علاء‌الدوله سمنانی، متنازع آرای وحدت وجودی ابن‌عربی با تاکید بر دوگانگی و ارتباط بین عالم صغیر و عالم کبیر، سعی در تبیین اندیشه تناظر عوالم دارد. ملزومات درک ایده تناظر در اندیشه وی، شناخت جایگاه انسان، جهان،کیهان و همچنین دل به عنوان حلقه واسط این تناظر است که همه این موضوعات ذیل اندیشه اصلی عرفانی وی یعنی لطایف سبعه قرار می‌گیرد. مبنای اصلی نظریه لطایف سبعه سمنانی بر این اصل استوار است که تمامی این لطایف از تاثیرپذیری  فیوضات افلاک و  عناصر، حاصل و از سوی دیگر بین لطایف سبعه، فیوضات افلاک، عناصر، انواع انوار، انواع انسان و پیامبران وجودی  تناظر برقرار است. کارکرد تناظر از منظر سمنانی در شناخت انسان، جهان و حق و همچنین تربیت خانقاهی ،شطرنج وجودی انسان، انواع لطایف، انوار و پیامبران وجودی نمود دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Correspondence of Existential Worlds in the Thought of Sheikh Alaa-Douleh Semnani

نویسندگان [English]

  • Ghodratollah Khayatian 1
  • Ghasem Raufi 2
1 Associate professor/ Semnan university
2 Irfan, Humanities, Semnan, Semnan, Iran
چکیده [English]

Introduction

As a verb, the term “Correspondence” means “to look at each other” (in Persian culture, under the word, “تناظر”, “Tanaazor”), “to confront” (in the dictionary under the word “Movajeheh”, “مواجهه”), and to match; as a noun it means similarity. In mystical terms, “correspondence of cosmoses” is the similarity and/or confrontation of the two universes, i.e. the microcosm, and the macrocosm, despite their contemporaneity. One of the clear examples of this is the correspondence of the dimensions of human existence with other universes. In the mystical discussion of “correspondence”, the basis of creation is the correspondence of the cosmoses; the emergence of various aspects of creation is visible in the two worlds ‒ macrocosm and microcosm ‒ and shows the interconnectedness of the parts and elements of these two worlds. Mystics believe that whatever exists in the visible world and the macrocosm, has its example existing in the microcosm. In his works, Sheikh Ala-o-Dowleh  Semnani, one of the mystics of the 7th and 8th centuries AH, has used the principle of the correspondence of the worlds, depicting the gist of his special mystical teachings such as 'Lataif Sab’a', and the question of creation of man. The issue of dualism is present in all his topics, including the principles and branches of religion, theoretical views of mysticism, etc.

Methodology

This study, through a descriptive-analytical method and based on a library study, seeks to analyze and examine the idea of the correspondence of worlds in the works of Sheikh Ala-o-Dowleh Semnani in order to find out the purpose, application, and function of the use of correspondence in his mystical teachings. In the thought of Ala-o-Dowleh Semnani, the events of the universe are related to the affairs of the soul.
 

Discussion

Among the preliminaries of the design and explanation of the subject of correspondence in Sheikh Semnani's thought is the explanation of the place of man, the world, and the heart in the system of existence. In one categorization, he divides the universe into two worlds, minor and major, and in another division, while expressing his mystical thoughts, he believes in four types of worlds: horizons, soul, unseen and martyrdom (Semanani, 1362: 70). According to Semnani, the existence of correspondence in the world is an obvious phenomenon that does not require any special reasoning and logic. In his intellectual system, correspondence has various functions, the first of which is the correspondence of the cosmic and personal worlds; the correspondence of these two worlds with each other and familiarity with these worlds is evident in the practical teachings of Sheikh Ala-o-Dowleh Semnani. The second function of the idea of correspondence of the Sheikh is evident in his “Treatise on Chess”, in which, by expressing detailed mystical points about chess pieces, he somehow corresponds it to the chess game of human existence. The Sheikh refers to chess pieces as having a spiritual meaning. The third function and example of correspondence in the thought and works of Ala-o-Dowleh, which is also related to the knowledge of self, ontology, and the heavens, is that he considers a spiritual matter for every cosmic matter. The fourth function of correspondence in Semnani's thought is the subject of mystical lights, which was planned by the mystics before him and somehow evolved with Ala-o-Dowleh. The fifth function of correspondence in Sheikh Semnani's works is the subject of mystical veils, and prophets. In all these cases, we see the establishment of correspondence in the mystical system of Sheikh Semnani.
 

Conclusion

The idea of the universality of man and the universality of the world is actually the expression of the idea of the “correspondence” of microcosm and macrocosm, which will cause the comprehensive recognition of man as both a microcosm and a macrocosm with its own meaning and place in the system of creation. Using a descriptive-analytical method and based on library studies, this study analyzes and examines the idea of correspondence in the works of Sheikh Ala-o-Dowleh Semnani and shows the purpose, application and function of the use of correspondence in his mystical teachings. By emphasizing the duality and connection between microcosm and macrocosm, Sheikh Ala-o-Dowleh Semnani disputes Ibn Arabi's views on the unity of existence and tries to explain the idea of the correspondence of worlds. It is necessary to understand the idea of correspondence in his thought, in order to know the place of man, the world, the universe, and also the heart as the middle links of this correspondence. All these topics are included under his main mystical thought, Lataif Sab'a. The basis for Semnani's theory of Lataif Sab’a is the principle that, on the one hand, all these Lataif (Subtleties) are the result of the effects of heavenly bodies and elements, and on the other hand, there is a correspondence between the subtleties of the Saba, heavenly bodies, elements, types of lights, types of humans and prophets. From Semnani's point of view, the function of correspondence is manifested in the knowledge of man, the world, and the truth, as well as in monastic education, human existential chess, types of subtleties, lights, and prophets.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mysticism
  • Correspondence of worlds
  • World of soul
  • World of horizons
  • Macrocosm
  • Little cosmos
  • Sheikh Ala-o-Dowleh Semnani
  1. الف)منابع فارسی

    1. قرآن­کریم.
    2. ابن عربی، محیی الدین. (1386). فصوص الحکم.ترجمه و شرح صمد و محمدعلی موحد، تهران: کارنامه.
    3. آملی، حیدر بن علی. (1353ق).المقدمات من کتاب نص النصوص فی شرح فصوص الحکم. با تصحیح و مقدمۀ هانری کربن و عثمان اسماعیل یحیی، تهران: قسمت ایرانشناسی انستیتو ایران و فرانسه، پژوهش‌های علمی.
    4. اشرف‌چناری ، علی و علی اکبری چناری. (1398). «بررسی لطایف سبعه و پیامبران وجودی هفت‌گانه از عطار تا شیخ علاء‌الدوله سمنانی». نشریه ادیان و عرفان، سال پنجاه و دوم، شماره دوم، پاییز و زمستان 1398، صص189-205.
    5. بشیرپور، حبیب و شهرام پازکی. (1399). «ارکان اندیشه عرفانی ایمانوئل سودنبرگ». مجله علمی جاویدان خرد، شماره 38، پاییز و زمستان 1399، صص35-62.
    6. چیتیک، ویلیام. (1390).عوالم خیال ابن عربی و مسئله اختلاف ادیان. ترجمه قاسم کاکایی، چاپ دوم، تهران: هرمس.
    7. حرّانی، ابومحمد. (1387). تحف العقول عن آل الرسول. ارمغان حکمت از خاندان عصمت،ترجمه محمد مهدی سازندگی، قم: دفتر نشر نوید اسلام.
    8. دهخدا، علی‌اکبر. (1343). لغت‌نامۀ دهخدا. ج11 ، تهران:انتشارات سیروس.
    9. رازی، نجم‌الدین. (1378). مرصاد العباد من المبداء الی المعاد. به اهتمام محمدامین ریاحی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    10. سمنانی، علاء‌الدوله. (۱۳۶۲).العروة لاهل‌الخلوة و الجلوة. به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران:مولی.
    11. سمنانی، علاء‌الدوله. (1364). دیوان کامل اشعار فارسی و عربی.تصحیح عبدالرفیع حقیقت، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
    12. سمنانی ، علاء‌الدوله. (1366). چهل مجلس. تحریر امیراقبال سیستانی، مقدمه، تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، تهران: ادیب.
    13. سمنانی ، علاء‌الدوله. (۱۳۶۹).مصنفات فارسی. به اهتمام نجیب مایل هروی، . تهران: شرکت علمی و فرهنگی.
    14. شووان، فریتیوف. (1381). گوهر و صدف عرفان اسلامی. ترجمۀ مینو حجت، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
    15. طاووسی، محمود و همکاران. (1396). «تفسیر اشعار عطار بر اساس ایدۀ تناظر». فصلنامه تخصصی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی، شماره 31، بهار 1396، صص87-117.
    16. قدرت‌اللهی، احسان و مهدی فرحناکی. (1390). «تناظر عالم صغیر و عالم کبیر از نگاه حکیم افضل‌الدین کاشانی». فصلنامه اندیشۀ دینی دانشگاه شیراز، پیاپی 40، پاییز 1390، صص29-50.
    17. لاهیجی، محمد بن یحیی. (1391). شرح گلشن راز. تصحیح و تعلیق محمدرضا برزگر خالقی و عفّت کرباسی، تهران: زوّار.
    18. معین، محمد. (1364). فرهنگ فارسی معین. جلد 1، تهران: انتشارات امیر کبیر.
    19. نائیجی، محمدحسین. (1386). ترجمه و شرح قواعد التوحید. جلد 2، قم: مطبوعات دینی.

    ب)منابع عربی

    1. ابن عربی، محیی الدین. (1366). التدبیرات الهیة فی اصلاح المملکة الانسانیة. بیروت: دارصادر.
    2. سمنانی، علاء‌الدوله. (2009م). عین الحیاة و هو تتمه التأویلات النجمیة لنجم الدّین کبری. تحقیق و تعلیق شیخ احمد فرید المزیدی، جلد 6، بیروت: دارالکتب العلمیة.