نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

جستاری در معنای مغفول لغت «اعتداد» با تکیه بر متون نثر فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

چکیده

بیشترین سهم وام‌واژه‌ها یا لغات دخیل در زبان فارسی، به لغات عربی اختصاص دارد. اغلب این لغات پس از ورود به زبان فارسی، معنی یا معانی اصلی خود را حفظ کرده‌اند، اما برخی دیگر نیز در اثر تحول یا گسترش معنایی، معنی جدید یافته‌اند؛ به عبارت دیگر، فارسی‌زبانان معنی آن‌ها را براساس نیاز خود تغییر داده‌اند. یافتن معانی جدید این لغات و واردکردن آن‌ها به فرهنگ‌های لغت فارسی امری ضروری است که می‌تواند به محققان زبان و ادبیات فارسی، مخصوصاً پژوهشگران حوزۀ تصحیح و شرح متون کمک شایانی نماید. یکی از این لغات عربی که در زبان فارسی بویژه در متون نثر فنّی و منشیانه، تحول معنایی یافته است واژۀ «اعتداد» است. در این متون، «اعتداد» علاوه بر کاربرد در معانی رایج، در معنی «شادمانی و شادی‌کردن» به کار رفته است؛ معنای مغفولی که تاکنون هم از دید فرهنگ‌نویسان پنهان مانده است و هم شارحان و مصححان متون به آن نپرداخته‌اند. در این مقاله، پس از بررسی چند متن نثر فارسی و با تکیه بر نثرهای فنّی و منشیانه مثل کلیله و دمنه، عتبۀالکتبه، التوسل الی الترسّل، نامه‌های رشید وطواط، غرۀ‌الالفاظ و نزهۀ‌الالحاظ و ...، به معنای مغفول لغت «اعتداد» پرداخته شده است. روش کار در این پژوهش بر یافتن و استخراج شواهد از این متون و تحلیل و استنتاج داده‌ها استوار است. نتیجۀ تحقیق نشان می‌دهد که لغت «اعتداد» در متون نثر فارسی، بارها در معنی «شادمانی و شادی‌کردن» و مترادف و معطوف با لغات «اهتزاز، تبجّح، استبشار، بهجت، ارتیاح و ...» به کار رفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A study of the neglected meaning of the word "E'tedad" considering Persian Proses

نویسنده [English]

  • Mohammadreza Masoumi
Assistant Professor of Persian Language and Literature Department, Yasooj Branch, Islamic Azad University, Yasooj, Iran.
چکیده [English]

The greatest frequency of occurrence among loan words in Persian is that of words borrowed from Arabic. Most of such loan words have preserved their primary meanings in Persian but in certain other cases, they have undergone semantic change and extension and have found new meanings; in other words, speakers of Persian have changed the meanings of such words according to their own needs. Finding out these new meanings and entering them into the lexicon is a necessary step in helping researchers of Persian language and literature with their research works, more specificity in the area of critical edition and revision of classical texts. One of these loan words borrowed from Arabic which has been semantically changed specifically in so-called "technical" style of classical prose texts is "e'tedad". In addition to common usages already known, it has also used in the senses of "joy" and "being joyful". This neglected meaning has totally been overlooked by both lexicographers and text commentators. The present paper deals with this new different meaning through exploring the technical style in such texts as 'Kelileh va demneh', 'Atbat-ol-Katbah', 'Alttavassol-ela-Al-ttarassol', 'Letters of Rashid Vatvat', 'Qurrat-al-Alfaz va Nozhat-al-Alhaz', etc. The research method adopted is based on seeking and extracting evidence from the said above classical texts followed by analyzing and drawing conclusions on the data. The finding of the paper indicates that the loan word 'e'tedad' has frequently been employed as synonymous with such words as 'ehtezaz', 'tabjah', 'estebshar', 'behjat', 'ertiah', etc., meaning 'joy' and 'being joyful'.

کلیدواژه‌ها [English]

  • E'tedad
  • joy
  • Persian Proses
  1. فهرست منابع

    منابع فارسی

    1. بهاءالدین بغدادی، محمّد بن مؤید. (1385). التوسّل الی الترسّل. تصحیح احمد بهمنیار. چاپ اول. تهران: اساطیر.
    2. بهار، محمّد تقی. (1373). سبک‌شناسی. 3 جلد. چاپ هفتم. تهران: امیرکبیر.
    3. بیهقی، ابوالفضل محمّد بن حسین. (1371). تاریخ بیهقی. تصحیح علی اکبر فیّاض. چاپ سوم. تهران: دنیای کتاب.
    4. بیهقی، ابوالفضل محمّد بن حسین. (1373). تاریخ بیهقی. 3 جلد. به کوشش خلیل خطیب رهبر. چاپ سوم. تهران: مهتاب.
    5. بیهقی، ابوالفضل محمّد بن حسین. (1376). تاریخ بیهقی. 2 جلد. مقدمه و توضیحات از منوچهر دانش‌پژوه. چاپ اول. تهران: هیرمند.
    6. بیهقی، ابوالفضل محمّد بن حسین. (1390). دیبای دیداری: متن کامل تاریخ بیهقی. مقدمه و شرح مشکلات محمد جعفر یاحقی. مهدی سیدی. چاپ اول. تهران: سخن.
    7. تنباکوئی، مریم. (1388). لغت‌نامۀ تاریخ بیهقی. چاپ اول. تهران: آل طه.
    8. جوینی، عطاملک بن محمد. (1375). تاریخ جهانگشای جوینی. 3 جلد. تصحیح علامه محمّد قزوینی. چاپ اول. تهران: دنیای کتاب.
    9. حسام خویی، حسن بن عبدالمؤمن. (1379). مجموعه آثار حسام الدین خویی. تصحیح و تحقیق صغری عباس‌زاده. چاپ اول. تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.
    10. حسینی کازرونی، سید احمد. (1384). فرهنگ تاریخ بیهقی. چاپ اول. تهران: زوّار.
    11. خطیبی، رسول. (1386). فنّ نثر در ادب فارسی. چاپ سوم. تهران: زوّار.
    12. دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت‌نامۀ دهخدا. 16 جلد. چاپ دوم. تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
    13. ذکاوتی قراگزلو، علی‌رضا. (1380). «مجموعه آثار حسام‌الدین خویی». کتاب ماه ادبیات و فلسفه. دورۀ پنجم، شمارۀ 46 و 47، صص 42-43.
    14. رشید وطواط، محمد بن محمد. (1383). نامه‌های رشید‌الدین وطواط. با مقدمۀ قاسم تویسرکانی. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
    15. روبینچیک، بوری آرونوویچ. (1923م.). فرهنگ‌نویسی برای زبان فارسی. ترجمۀ محسن شجاعی با یادداشت‌های علی‌اشرف صادقی. (1397). چاپ اول. تهران: کتاب بهار.
    16. زمانی، محبوبه. (1392). شرح کامل تاریخ بیهقی. چاپ اول. تهران: اقبال.
    17. شیخ‌الحکمایی، عمادالدین. (1389). «کتاب الرسایل محمدبن عبدالخالق میهنی، نکته‌ای در باب نام و تاریخ تألیف». گزارش میراث. دورۀ ششم، شمارۀ 42 و 43، صص 37-39.
    18. صادقی، مریم. (1396). عتبۀالکتبة؛ گزیده‌ای از مراسلات دیوان سلطان سنجر سلجوقی.چاپ اول. تهران: نگاه معاصر.
    19. ظهیری سمرقندی، محمد بن علی. (1333). سندبادنامه. با مقدمۀ علی قویم. تهران: کتابفروشی خاور و ابن سینا.
    20. ظهیری سمرقندی، محمد بن علی. (1397). غرّۀالالفاظ و نزهۀالالحاظ. با مقدمه و تصحیح محسن ذاکرالحسینی. چاپ اول. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
    21. عامری، حیات. (1395). «وام‌واژه‌های عربی در فارسی. بررسی تحولات آوایی و معنایی». دوفصلنامۀ مطالعات تطبیقی فارسی- عربی. دورۀ ششم، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان، صص 87-104.
    22. فرامین و منشآت لنین‌گراد. (بی‌تا). با مقدمۀ محمد قزوینی. لنین‌گراد: کتابخانۀ موزۀ آسیایی. نمرۀ مسلسل:282. [نسخۀ خطی].
    23. فرشیدورد، خسرو. (1358). عربی در فارسی. چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    24. فرهنگ مصادراللغه عربی به فارسی. (1362). تصحیح عزیزالله جوینی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    25. مدبّری، محمود. (1376). فرهنگ لغات نثرهای فنّی و مصنوع. کرمان: خدمات فرهنگی کرمان.
    26. معین، محمّد. (1375). فرهنگ فارسی. 6 جلد. چاپ نهم. تهران: امیرکبیر.
    27. منتجب‌الدین بدیع، علی بن احمد. (1384). عتبۀالکتبه: مجموعه مراسلات دیوان سلطان سنجر. تصحیح و اهتمام محمد قزوینی و عباس اقبال آشتیانی. چاپ اول. تهران: اساطیر.
    28. منشی، ابوالمعالی نصرالله. (1379). کلیله و دمنه. تصحیح و توضیح مجتبی مینوی. چاپ نوزدهم. تهران: امیرکبیر.
    29. منشی، ابوالمعالی نصرالله. (1389). شرح کلیله و دمنه. مقدمه و شرح عفّت کرباسی و محمّدرضا برزگر خالقی. چاپ اول. تهران: زوّار.
    30. موسویان، شاهرخ. (1386). تاریخ بیهقی (با نثر ساده و روان).  چاپ اول. تهران: دستان.
    31. میهنی، محمّد بن عبدالخالق. (1375). دستور دبیری. به تصحیح سیّدعلی رضوی بهابادی. چاپ اول. بهاباد یزد: انتشارات بهاباد.
    32. میهنی، محمّد بن عبدالخالق. (1389). آیین دبیری. تصحیح و توضیح اکبر نحوی. چاپ اول. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    33. نطنزی، ادیب. (1384). دستور اللغه(کتاب الخلاص). تصحیح و تحقیق سیدعلی اردلان جوان. چاپ اول. مشهد: به‌نشر.
    34. نورالدین منشی. (1381). وسائل الرسائل و دلائل الفضائل. تصحیح رضا سمیع زاده. چاپ اول. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
    35. وراوینی، سعدالدین. (1375).مرزبان‌نامه. به کوشش خلیل خطیب رهبر. چاپ ششم. تهران: صفی‌علیشاه.

     

    منابع عربی

    1. ابن منظور. (1363). لسان العرب. قم: نشر ادب الحوزه.
    2. انیس، ابراهیم و منتصر، عبدالحلیم و دیگران. (1384). فرهنگ معجم الوسیط. ترجمۀ محمّد بندرریگی. چاپ اول. قم: انتشارات اسلامی.

     

    ج)پایگاه اینترنتی

    25 July 2020 /اعتداد/ https://www.almaany.com/ar/dict/ar-ar-