نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

اندیشه های عرفانی و ظرافت های بلاغی «فرغانی» با تکیه بر «مشارق الدراری»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه کاشان، دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی، گروه زبان و ادبیات فارسی

چکیده

سعیدالدین فرغانی یکی از بزرگ‌ترین شارحان عرفان اسلا‌می‌است که با فهم عمیق خود، ‌‌بر‌قصیدة «تائیة» ابن فارض مصری شرحی مبسوط نوشت. وی در عرفان نظری، شاگرد قونوی بود و در سلوک عرفانی، نسبت خرقة خود را به سهروردی رسانده‌است. فرغانی، با آگاهی کامل از اندیشه‌های عرفان نظری و ‌ابن‌عر‌‌بی‌ و آشنایی با میراث عرفانی کهن، به ویژه تصوف خراسان، توانست شرحی به نام «‌مشارق‌الدراری» بنویسد و در ‌‌این اثر خویش، بدون آنکه همچون بسیاری از شارحان دیگر در دام تخیل‌های بیمارگونه و بازیهای زبانی حاصل از جادوی مجاورت گرفتار شود، با بیانی ‌روش‌مند و تبویبی ‌منطقی، با‌‌بی ‌تازه در عرفان نظری بگشاید. نویسنده در ‌‌این مقاله کوشیده‌است در دو بخش جداگانه، «اندیشه‌های عرفانی» و «ظرافت‌های بلاغی» فرغانی را بررسی کند؛ اندیشه‌هایی همچون: عشق و عاشقی، دیدگاه تأویلی و پرهیز از تأویلات ‌‌بی‌حد و مرز، نسبت انسان کامل با دوایر سه‌گانة اسلام و ‌‌ایمان و احسان که بحثی‌است کاملاً بدیع در تصوّف اسلامی، مفهوم زمان و قبض و بسط آن، واسطگی اسباب و مؤثّر دانستن حق و طرح سخن عمیق «سُبحانَ الذّی لا یُوصَلُ إلیهِ إلّا بِهِ» و در بخش ظرافت‌های بلاغی: تشبیه، سجع، ‌استشهاد به اشعار، ترکیبات و ترجمه‌های بدیع و اطناب و بسط هنری که نشان‌دهندة خلاقیت‌های فرغانی در ساحت زبان و بیان ‌‌این نکته‌است که در متن ‌مشارق‌الدراری، تجارب روحانی و عاطفی نویسنده با جانب جمال شناسانة‌‌ این تجارب، پیوند بسیار نزدیکی دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mystical thoughts and rhetoric of Farghani emphatically Masharegh al-Darari

نویسنده [English]

  • amir hossien madani
univercity of kashan
چکیده [English]

Saeed al-Din Farghani is one of the greatest and most obscure ecclesiastics of Islamic mysticism that with his sincere taste and deep understanding, Ibn Farez, the Egyptian poet (TaEye) wrote a detailed and exuberant statement. In his mystical passage, he has given Shahab al-Din Suhrawardi the ratio of his cuff and his mention. Farghani is the guardian of consciousness with full knowledge of the opinions and thoughts of mysticism and Ibn Arabi, and familiar with the ancient mystical heritage, especially the Sufism of Khorasan, who was able to write a syntax called (Masharegh al-Darari) and in this work, without the likes of many other commentators being trapped in sick-minded imagery and language games derived from the magic of proximity, he would open up a modestly manifestly new Bobby in theoretical mysticism and designed his description with a few words and sayings from Bayazid, Hallaj, Joneyd and Zo al-Noon.
In this article the author tried to study Mystical thoughts and rhetoric of Farghani in two departed parts. Thoughts such as: love, lover, tactile view, the ratio of perfect man with the triples of Islam, faith and kindness, the concept of time and expansion, intimacy and effective knowledge of the right and in the language and rhetorical sector like: likeness, revelation, affirmation of poems and verses and hadiths, exquisite translations and artistic expansions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Farghani
  • Masharegh al-Darari
  • Mystical thoughts
  • rhetoric
  1. فهرست منابع

    منابع فارسی

    1. پورجوادی، نصرالله. (1380). اشراق و عرفان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    2. توکلی، حمیدرضا. (1389). از اشارت‌های دریا. تهران: انتشارات مروارید.
    3. جامی، عبدالرحمن. (1375). نفحات الانس. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمود عابدی، تهران: اطلاعات، چاپ سوم.
    4. چیتیک، ویلیام. (1384). «نظرات سعیدالدین فرغانی درباره وحدت و کثرت». در کتاب میراث تصوف، ویراستة لئونارد لویزن، ترجمة مجدالدین کیوانی، ج 1، 623- 644، نشر مرکز: تهران.
    5. حسین‌پور، غلامرضا؛ سعیدی‌مهر، محمد. (1396). «سلوک عملی در پرتو عرفان فلسفی، قرائت امام خمینی (ره) از منازل سلوکی فرغانی». مجلة ادیان و عرفان، دورة 13، شمارة 52، صص 33- 51.
    6. زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1377). ارزش میراث صوفیه. تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ هشتم.
    7. زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1375). از گذشتة ادبی‌‌ایران. تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
    8. زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1366). سرّ نی. تهران: انتشارات علمی، چاپ دوم.
    9. شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1392). زبان شعر در نثر صوفیه. تهران: انتشارات سخن.
    10. صفا، ذبیح الله. (1369). تاریخ ادبیّات در ‌‌ایران. ج 3/2، تهران: انتشارات فردوسی، چاپ ششم.
    11. صفا، ذبیح الله. (1373). مختصری در تاریخ تحوّل نظم و نثر پارسی. تهران: انتشارات ققنوس، چاپ چهاردهم.
    12. عثمانی، ابوعلی حسن‌بن احمد. (1374). ترجمة رسالة قشیریّه. با تصحیحات و‌استدراکات: بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم.
    13. غلامرضایی، محمّد. (1388). سبک شناسی نثرهای صوفیانه. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
    14. فرغانی، سعیدالدین سعید. (1398ق). ‌مشارق‌الدراری (شرح تائیة ابن فارض). با مقدمه و تصحیحات: سیّد ‌جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انتشارات انجمن فلسفه و عرفان اسلامی.
    15. فولادی، علیرضا. (1389). زبان عرفان. تهران: انتشارات سخن، چاپ سوم.
    16. کاشانی، عزالدین محمود. (1389). مصباح الهدایة. مقدمه، تصحیح و توضیحات: عفت کرباسی و محمدرضا برزگر خالقی، تهران: انتشارات زوّار، چاپ چهارم.
    17. مایل هروی، نجیب. (1383).‌‌ این برگ‌های پیر. تهران: نشر‌نی، چاپ دوم.
    18. مایل هروی، نجیب. (1380). «انسان کامل». در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج دهم، 373- 381، مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران.
    19. ملکیان، مصطفی. (1393). «در حُسن کار موحّد و نقد ‌ابن‌عر‌‌بی‌». در «با قافلة شوق»، ارج‌نامة محمدعلی موحّد، به اهتمام محمد طاهری خسروشاهی، 957- 967، انتشارات ستوده: تبریز.
    20. مولوی، ‌جلال‌الدین محمد. (1375). مثنوی معنوی. به تصحیح و پیشگفتار: عبدالکریم سروش، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    21. میری، محمد. (1396). «سازگاری عرفان سعیدالدین فرغانی با عقاید شیعی در باب امامت علی‌بن ابیطالب (ع)». مجلة ادیان و عرفان، سال پنجاهم، شمارة دوم، صص 323- 341.
    22. نسفی، عزیزالدین. (1388). الانسان الکامل. با تصحیح و مقدمه: ماریژان موله، تهران: انتشارات طهوری، چاپ نهم.
    23. هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. (1389).کشف المحجوب. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمود عابدی، تهران: انتشارات سروش، چاپ پنجم.
    24. یزدان‌پناه، یدالله. (1393). مبانی و اصول عرفان نظری. قم: انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ پنجم.

     

    منابع عربی

    1. قرآن­کریم. (1375). ترجمة بهاءالدین خرّمشاهی، تهران: انتشارات جا‌می‌ و نیلوفر.
    2. آلوسی، ‌شهاب‌الدین محمد. (1405ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    3. حمیری، محمّدبن عبدالمنعم. (1984). الروض المِعطار فی خبر الأقطار. حقّقه: احسان عباس، بیروت: مکتبه لبنان، الطبعه الثانیه.
    4. سهروردی، ‌شهاب‌الدین. (1386). عوارف المعارف. به اهتمام قاسم انصاری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم.
    5. فرغانی، سعیدالدین سعید. (1386). منتهی المدارک. تحقیق و تصحیح: وِسام‌الخطاوی، قم: مطبوعات دینی.