نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

نگاهی به آخرین فرهنگ عربی به فارسی در عصر قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات عرب، دانشکده زبان و ادبیات، دانشگاه یزد، یزد، ایران

2 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده زبان و ادبیات، دانشگاه یزد، یزد، ایران

چکیده

چکیده
در لا‌به‌لای میراث مکتوب برجای مانده از گذشته، گاه به نسخه‌های ارزشمندی برمی‌خوریم که به دلایلی، ناشناخته و مغفول مانده‌اند. یکی از این آثار نسخه‌خطی «جامع‌اللغات» اثرملّامحمدجعفر ندوشنی است که از آن تنها نسخه‌ای منحصر‌به‌فرد و به خطِّ خود مؤلف در دست است. وی این فرهنگ سه-جلدی را در سال 1258 قمری، در دوران حکومت محمد شاه قاجار، به پایان برده‌است. این فرهنگ از گونه‌ی فرهنگ‌های دوزبانه‌ای است که بر پایة «صحاح» و «قاموس» و با بهره‌گرفتن از فرهنگ‌های دیگر، از عربی به فارسی برگردان شده‌است. مؤلف درتصنیف این فرهنگ، در مقابل واژگان عربی، معانی فارسی آن‌را ذکرکرده که از جانب خود اوست و در میان این مترادفات دو‌زبانه، واژه‌های فارسی خالص نیزدیده‌می‌شود که یکی از ارزشهای شاخص این فرهنگ به شمار می‌رود و از طریق آنها می-توان گویشها و لغات اصیل فارسی را شناخت.
پژوهش حاضر، با شیوه تحلیلی- توصیفی، به بررسی ویژگیهای نوشتاری، ساختاری و زبانی این نسخه پرداخته و سپس لغزشها و ارزشهای آن را بیان می‌کند. ازویژگیهای مهم این کتاب استفاده از جملات ساده، کوتاه و پرهیز از زبان غامض و دیریاب و دوری از لفّاظی و‌تکلّف است و از نظر ساختار نیز دنباله‌روِ فرهنگ های قبل از ‌عصرخویش‌است و در آن، برخی مختصات نوشتاری به شیوة پیشینیان به چشم می‌خورد که از نظر معادل یابی های فارسی برای لغات عربی ارزشمند است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A look at the latest Arabic-Persian dictionary in the Qajar era

نویسندگان [English]

  • Reza Afkhami Aghda 1
  • yadollah jalali pandari 2
  • mahdie jafari nodoushan 1
1 Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Language and Literature, Yazd University, Yazd, Iran
2 Department of Persian Language and Literature, Faculty of Language and Literature, Yazd University, Yazd, Iran
چکیده [English]

In the midst of the written legacy of the past, we sometimes come across valuable copies that have been left unknown and neglected for some reason.One of these works is the manuscript of "Jame Al-Loghat" by Mullah Mohammad Jafar Nodushani, of which only a unique copy is in the author's own handwriting.He completed this three-volume dictionary in 1258 AH, during the reign of Mohammad Shah Qajar.This dictionary is a kind of bilingual dictionary that has been translated from Arabic to Persian based on "Sahah" and "Qamoos" and using other dictionaries.In compiling this dictionary, in contrast to Arabic words, the author has mentioned its Persian meanings, which is on his own, and among these bilingual synonyms, pure Persian words can also be seen, which is one of the key values of this dictionary and is one of Through them, one can know the original Persian dialects and words.
The present study, with an analytical-descriptive method, examines the written, structural and linguistic features of this version and then expresses its slips and values. One of the important features of this book is the use of simple, short sentences, avoiding confusing and elusive language, and avoiding rhetoric and homework. It is valuable in terms of Persian equivalents for Arabic words.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "bilingual dictionary"
  • "Jame alloghat"
  • " mullah mohammad jafar nodoshani"
  • " structural and linguistic features"
  1.  فهرست منابع

    منابع فارسی

    1. قرآن کریم.
    2. براون، ادوارد. (1369). تاریخ ادبیّات ایران از صفویه تا عصرحاضر. ترجمۀ دکتر بهرام مقدادی. تهران: انتشارات مروارید.
    3. جرّاحی، محمد علی. (4 خرداد 1366ش). روزنامۀ ندای یزد. شماره 96، ، ص12
    4. رضایی، یاسر.(1395). «بررسی نقش بزرگان ایرانی در تألیف و تدوین لغتنامه های عربی». نخستین همایش ملی واژه پژوهی در علوم اسلامی، یاسوج، دانشگاه یاسوج، 30 اردیبهشت 1395، صص735-715
    5. شیروانی، محمد. (1350). فهرست نسخه­های خطی کتابخانۀ وزیری یزد. قم: بنیاد  طباطبایی
    6. طباطبایی اردکانی، سید محمود. (1381). فرهنگ عامۀ اردکان. تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی
    7. کاظمینی، میرزا محمد. (1366ش). دانشنامۀ مشاهیر یزد. یزد: انتشارات ریحانة الرسول.
    8. مایل هروی، نجیب.(1369)، نقد و تصحیح متون. مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی
    9. مدرّسی، سیّد جواد. (1384). نجوم السرد بذکر علماء یزد. یزد: انجمن آثار و مفاخر فرهنگ استان یزد.
    10. منزوی، علینقی. (1337ش).  فرهنگ­نامه­های عربی به فارسی. تهران: دانشگاه تهران.
    11. منزوی، علینقی.(1377ش). «فرهنگ­نامه­های عربی به فارسی از سدة پنجم تا سدة سیزدهم». مندرج در: مقدمة لغتنامة دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
    12. ندوشنی، ملا محمّد جعفر، جامع اللغات. یزد: کتابخانه وزیری یزد.  شماره مسلسل 3744 [نسخه خطی] تاریخ کتابت:  1258ق.

    منابع عربی

    1. الجوهری، أبونصرإسماعیل­بن­حماد. (1407ق). الصحاح‌تاج­اللغةوصحاح­العربیة. محقق: احمد عبدالغفورالعطار. بیروت: دارالعلم للملایین.
    2. الحسینی، علی بن محمد معصوم. (1426ق). الطراز الاوّل. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
    3. زبیدی، محمّد مرتضی.(1409)، تاج العروس من جواهرالقاموس. مصر: دار الهدایة
    4. سیوطی، جلال الدین عبد الرحمن. (بی­تا). المزهر. مصر: مطبعة عیسی البابی الحلبی و شرکاه
    5. طریحی، فخرالدین بن محمّد. (1367ش). مجمع­البحرین. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    6. فراهیدی، خلیل بن احمد. (بی­تا). العین. المحقق:مهدی المخزومی. لبنان: دار ومکتبة الهلال.
    7. فیروزآبادی، محمّد بن یعقوب. (1426ق). قاموس المحیط. بیروت: مؤسّسة الرسالة.
    8. الفیومی، احمدبن محمّد. (1418ق). مصباح المنیر. محقق: یوسف الشیخ­المحمد. بیروت: المکتبة العصریة.