نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

تحلیل انتقادی گفتمان حکومت در سیاست نامه خواجه نظام‌الملک طوسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 زبان و ادبیات فارسی.استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز

2 دانشجوی دکتری دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

دیدگاهی که خواجه نظام‌الملک در کتاب سیاست‌نامه در عرصه حکومت‌داری بیان می‌کند، تبلور تجربیات سی سالة وی در عرصة حکومت‌داری است که در تمام فصول این کتاب نحوه‌ی مشروعیت‌بخشی و گزینش حاکم و حدود و اختیارات وی در مرکز توجه قرار دارد. این متن به استثنای حکایت‌ها بیشتر فعل‌های آن درباره‌ی پادشاه است که دغدغة خواجه نظام‌الملک دربارة حاکم جامعه است و بیشترین فرآیندهای مربوط به شاه فرآیند مادی است. این نوع فرآیندها مبتنی بر انجام کاری است و عاملیت کنش‌گر خود را نشان می‌دهد. تعداد بالای فرآیند مادی در فرآیندهای متعلق به شاه خبر از عاملیت بالای این شخص در نظر خواجه نظام‌الملک و کنش‌گری شاه در جامعه مورد نظر او دارد. به عبارت دیگر حکایت‌ها و مواعظ در این کتاب مربوط به شاه و شیوة حکومت‌داری وی است. البته رابطه‌ی حکومت و ارکان جامعه نیز در این متن طرح شده است. از میان نظریه‌های موجود در تحلیل انتقادی گفتمان، مبانی روش‌شناسی «نورمن فرکلاف» انتخاب شده است. کسی که تحلیل خود را بر پایة دستور نقشگرای هالیدی در سه بعد متن، گفتمان و جامعه انجام می‌دهد. نتایج پژوهش نشان‌دهندة این است که هر چند سیاست‌نامه متنی در جهت مشروعیت‌بخشی به حکومت حاکم بر جامعه است، نگاه خواجه نظام‌الملک به حکومت با تأکید بر نقش اساسی پادشاه قابل توجه است. این دریافت از کنار هم گذاری داده‌های تحلیل گفتمان و شرایط اجتماعی دورة خواجه نظام‌الملک به دست آمده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A critical analysis of the discourse of government in the policy letter of Khaje nezam almolk tusi

نویسندگان [English]

  • mokhtar ebrahimi 1
  • fatemeh hayatdavoudi 2
1 Persian Language and Literature. Assistant Professor of Shahid Chamran University of Ahvaz
2 PhD student of Shahid Chamran University of Ahvaz
چکیده [English]

The view expressed by Khaje Nizamolmulk in the policy paper in the realm of governance is a reflection of her thirty years of experience that in all the chapters of this book that at the center of attention is the legitimization and selection of the king and his limits and authority.This text, with the exception of anecdotes, includes 524 processes. Considering that the personality types of king, messenger, courtier, minister, vassal, and spies constitute the largest part of the processes, In this research, these six personality types in the policy paper have been studied.The frequency of processes belonging to each of the characters are: 248 processes of king, 49 processes of messenger, 40 processes of courtier, 33 processes of minister, 32 processes of vassal and 27 processes of spies. In general, most of the processes are about the king, which includes 47% of the total processes, and shows the concern of Khajeh Nizamolmulk about the ruler of society. Most processes relate to the king of the material process. These kinds of processes are based on doing something and represent the agency of the actor. The high number of material processes in the processes of the king indicates the high capacity of this person in the khaje Nizamolmulk's opinion and the king's active in the community he wanted. In other words anecdotes in this book are about the king and his way of ruling. This receipt is obtained by combining the discourse analysis data and social conditions of Khaje Nizamolmulk period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "policy letter"
  • "Khaje nezam almolk tusi"
  • "Discourse Analysis"
  • "Government"
  • "Holliday"
  1. فهرست منابع

    1. آقاگل­زاده، فردوس.(1390).  تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: علمی و فرهنگی.
    2. اسلامی، روح­اله؛ خواجه­سروی، غلامرضا. (1392). «تکنولوژی­های قدرت در سیاست­نامة خواجه نظام‌الملک». فصلنامة پژوهش­های راهبردی سیاست، سال اول، شماره 4، بهار، صص 26-1.
    3. اکبری، احمدرضا. (1387). «خواجه نظام­الملک و فلسفه نگارش سیاست­نامه». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، سال دوازدهم، شماره نهم، صص 103-101.
    4. اکوانی، حمداله. (1398). «سیاست­نامه نویسی و چرخش گفتمانی اندیشة سیاسی؛ تحلیل کنش گفتار سیرالملوک». دو فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش سیاست نظری، شماره بیست و پنجم، بهار و تابستان، صص156-125
    5. بیهقی، ابوالحسن علی­بن­زید (ابن فندق). (1361). تاریخ بیهقی. تصحیح احمد بهمنیار، تهران: فروغی.
    6. پطروشفسکی، ایلیا پاولویچ. (1354). اسلام در ایران از هجرت تا پایان قرن نهم هجری. ترجمه کریم کشاورز، تهران: پیام.
    7. پیرا، فاطمه. (1387). «جنسیت و قدرت در سیاست­نامة خواجه نظام­الملک». مجلة پژوهش زنان، دورة ششم، شماره3، پاییز، صص169-155.    
    8. خواجه نظام­الملک، ابوعلی حسن­بن­علی. (1344). سیاست­نامه. با حواشی و یادداشتها و اشارات علامه فقید محمد قزوینی، چاپ دوم، تهران: زوّار.
    9. سلطانی، سید علی اصغر. (1392). قدرت، گفتمان و زبان. چاپ چهارم، تهران: نی.
    10. راوندی، محمدبن علی­سلیمان. (1364). راحة­الصدور و آیة­السرور در تاریخ آل سلجوق. تصحیح محمد اقبال، تهران: امیرکبیر.
    11. رضوی، سید ابوالفضل. (1388). شهر، سیاست و اقتصاد در عهد ایلخانان. تهران: مرکز.
    12. زرینکوب، عبدالحسین. (1384). روزگاران، تاریخ ایران. چاپ هفتم، تهران: سخن.
    13. صفا، ذبیح­الله. (1369). تاریخ ادبیات ایران. جلد2. تهران: انتشارات فردوس.
    14. صفی، امید. (1389). سیاست دانش در جهان اسلام. ترجمه مجتبی فاضلی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
    15. طباطبایی، جواد. (1397). خواجه نظام­الملک طوسی، گفتار در تداوم فرهنگی ایران. چاپ دوم، تهران: مینوی خرد
    16. عربزاده، فاطمه؛ حیاتی، زهرا؛ ایشانی، طاهره. (1395). «تحلیل انتقادی گفتمان حکومت در باب اول بوستان سعدی». فصلنامة علمی- پژوهشی زبان و ادبیات فارسی، شمارة چهل و دوم، پائیز، صص 30-1
    17. فرکلاف، نورمن. (1387). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمة فاطمه شایسته­پیران و دیگران، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها.
    18. فوکو، میشل. (1389). تئاتر فلسفه (گزیده درس گفتارها، کوتاه نوشته­ها و گفتگوها). ترجمة نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نی.
    19. فولادی، مهناز. (1383). تأثیر حمله و حکومت مغول بـر شـعر فارسـی. پایـان­نامـه کارشناسـی ارشـد دانشکدۀ ادبیات، زبان­ها و تاریخ، دانشگاه الزهرا.   
    20. قدیمی قیداری، عبّاس؛ قانعی زوارق، علی. (1396). «دگراندیشی در سیاست­نامه، تحلیل گفتمان برخورد با مخالف در اندیشة خواجه نظام­الملک». فصلنامة اندیشۀ سیاسی در اسلام، شماره 13، پاییز، صص68-37.
    21. میلز، سارا. (1388). گفتمان. ترجمة فتاح محمدی، تهران: هزارۀ سوم.