نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

تفاوت میان دو روایت تاریخ بلعمی و ثعالبی دربارة گشتاسپ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو ،گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران

2 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران

چکیده

کتاب های تاریخ، از مهم ترین منابع شناخت اسطوره ها محسوب می‌شوند. حتی فردوسی نیز زمانی که در پی منابع اسطوره ای روایت شاهنامه بود، به سراغ کتب تاریخ ـ خداینامه ها ـ رفت. تاریخ بلعمی و همچنین تاریخ ثعالبی از کتب مهم تاریخ به زبان فارسی به شمار می‌آیند. این دو کتاب، در فاصله زمانی اندک با یکدیگر و با موضوعی مشابه (تاریخ عام ایران) به نگارش درآمده‌اند. هر مورخ بنا به منابع و مواد کار و نگرش خاص خود به تاریخ نگاری، متنی ویژه خلق می کند. در نگاه به اسطوره ها، هر مورخ دیدگاه متفاوتی دارد و گاه مورخان دست به «عقلانی سازی» شخصیت های اسطوره ای زده اند؛ کاری که قطعاً فردوسی آن را ناپسند می دانست. در یک قرن اخیر در باب «روایت» (Recit) و تاریخ (یا داستان Story و تاریخ History) و چگونگی بازتاب آنها در یکدیگر، رسالات فراوانی در گونه های مختلف نقد ادبی در جهان نوشته شده است و مهم تر از همه، کتاب بی نظیر پل ریکور با عنوان «حکایت و زمان» در این زمینه به نگارش در آمده است. در این مقاله به تفاوت روایت زندگی گشتاسپ ـ پادشاه اسطوره ای ایران ـ در دو کتاب ثعالبی و بلعمی پرداخته شده است . نتایج حاصل از این پژوهش، مبین آن است که چگونه ثعالبی روایتی ادبی از پادشاهی او به دست داده، حال آنکه بلعمی بیشتر نگاهی تاریخی و جزئی نگر به این شخصیت اسطوره ای دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Difference between Two Narratives of Balami and Tha'alibi History about Goshtasp

نویسندگان [English]

  • Ashraf Fargezadeh 1
  • asghar rezaporian 2
  • Amir Hossein Hemati 2
1 Student, Persian Language and Literature Department, Faculty of Humanities, Shahrekord Branch, Islamic Azad University, Shahrekord, Iran
2 Department of Persian Language and Literature, Shahrekord Branch, Islamic Azad University؛ Shahrekord, Iran.
چکیده [English]

History books are among the most important sources of recognition of myths. Even Ferdowsi, when seeking the mythological sources of the narrative of the Shahnameh, referred to the “Book of Kings”. Balami and Tha'alibi History are among the most important books of history in Persian. These two books are written simultaneously and with the same theme - the general history of Iran-. Each historian creates a special text based on his work resources and materials and his particular attitude to historiography.Considering myths, each historian has a different perspective, and historians sometimes have rationalized mythical characters; something that Ferdowsi is definitely displeased with. In the last century, a great deal of dissertations has been written about "Recit" and “History” (or story and history) and how they reflect each other in various literary criticisms of the world and most importantly, Paul Ricoeur's unique book "The Story and Time". Here we investigate the difference between the narrative of Goshtasb-the mythical king of Iran- in two books of Balami and Tha'alibi and the results of this research show how the treasury of a literary narrative has gained from his kingdom while Balami has a more historical and insightful look at this mythical character.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Balami's History
  • Thaalebi's History
  • Narrative
  • Goshtaseb
  1. فهرست منابع

    الف) کتاب­ها

    1. ابوالقاسمی، محسن. (1376). راهنمای زبان­های باستانی ایران. ج دوم. دستور و واژه نامه. چاپ دوم. تهران: سمت.

    2. اته، هرمان. (1337). تاریخ ادبیات ایران، ترجمة رضا زادة شفق. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

    3.  بلعمی، ابوعلی محمد. (1353). تاریخ بلعمی. به تصحیح ملک الشعرای بهار. تهران: تابش.

    4.  بهار، محمدتقی. (1380). سبک­شناسی. ج 2. چاپ هفتم. تهران: امیرکبیر.

    5.  بهار، مهرداد. (1362). پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ اول. تهران: توس.

    6. بهزادی، رقیه. (1368). بندهش هندی، متنی به زبان پارسی میانه. چاپ اول. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

    7. بویس، مری. (1390). آیین زرتشت. ترجمة ابوالحسن تهامی. چاپ چهارم. تهران: نگاه.

    8. پریش روی، عباس. (1390). برابرنهاد شاهنامه و غررالسیر ثعالبی. تهران: ثریا.

    9. پورداود، ابراهیم. (1356). یشت­ها. جلد اول و دوم. به کوشش بهرام فره­وشی. چاپ سوم. تهران: دانشگاه تهران.

    10. ثعالبی، ابومنصور عبدالملک. (1369). تاریخ ثعالبی. ج1. ترجمة محمد فضایلی، تهران: قطره.

    11. دادگی، فرنبغ. (1380). بندهش. گزارنده مهرداد بهار. چاپ اول. تهران: توس.

    12. دوستخواه، جلیل. (1374). اوستا کهن ترین سروده ها و متن های ایرانی. ج دوم. چاپ دوم. تهران: مروارید.

    13. ریاحی، محمد امین. (1380). فردوسی. تهران: طرح نو.

    14. ریپکا، یان و دیگران. (1382). تاریخ ادبیات ایران. ابوالقاسم سری. ج2. تهران: سخن.

    15. سادات ناصری، حسن. (1353). سرآمدان فرهنگ و تاریخ ایران در دورة اسلامی. شورای عالی فرهنگ و هنر. مرکز مطالعات فرهنگی. بخش نخست .

    16. شاکر، مصطفی. (1387). تکوین تاریخ نگاری اسلامی. ترجمة مهران اسماعیلی. قم: بوستان کتاب.

    17. شمیسا، سیروس (1376) داستان رستم و اسفندیار. چاپ اول. تهران. میترا .

    18. صدیقیان، مهین دخت. (1375). فرهنگ اساطیری ـ حماسی ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

    19. عریان، سعید. (1371). متون پهلوی ـ ترجمه ـ آوانوشت، گردآورنده جاماسب­جی دستور منوچهر جی جاماسب آسانا. چاپ اول. تهران: کتابخانة ملی جمهوری اسلامی.

    20. قدیمی قیداری، عباس. (1396). تاریخ نویسی در ایران. چاپ اول. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی.

    21. کریستن سن، آرتور. (1343). کیانیان. ترجمة ذبیح الله صفا. چاپ دوم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

    22. ماسه، هانری. (1375). فردوسی و حماسة ملی. ترجمة مهدی روشن ضمیر. تبریز: دانشگاه تبریز.

    23. مجمل التواریخ و القصص. (1318). تصحیح ملک الشعرای بهار. به همت محمد رمضانی. تهران: خاور.

    24. معین، محمد. (2535). مزدیسنا و ادب پارسی. ج اول. تهران: دانشگاه تهران .

    25. موریس، جرج و دیگران. (1378). تاریخ ادبیات ایران از آغاز تا امروز. ترجمة یعقوب آژند. تهران: گستره .

    26. نولدکه، تئودور. (1357). حماسة ملی ایران. ترجمه بزرگ علوی. مقدمه سعید نفیسی. چاپ سوم. تهران: سپهر.

    27. یارشاطر، احسان. (1373). تاریخ ملی ایران. (پژوهش دانشگاه کمبریج) ج3. قسمت 1. مترجم حسن انوشه. چاپ اول. تهران: امیرکبیر.

     

    ب) مقاله­ها

     1. حیدری، علی و صحرایی، قاسم. (1395). «نکته­ای تازه در فرزندکشی گشتاسب». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال 12، ش 43، تابستان، صص 114 ـ 85.

    2. خدیش، پگاه. (1392). «روایت­های شفاهی داستان گشتاسب در شاهنامة فردوسی». پژوهشنامة ادب حماسی. سال 9، شمارة 15، بهار و تابستان، صص 140-131.

    3. ستاری، رضا و حقیقی، مرضیه و مقدسی، زهرا. (1388). «گشتاسب/ هوتوس». فصلنامة پژوهش های ادبی. سال 6، شمارة 23، بهار، صص 146-127.

    4. روحانی، مسعود و عنایتی، محمد. (1387). «مقایسة شخصیت های تاریخ بلعمی و شاهنامه از حیث کارکرد حماسی ـ اسطوره ای». گوهر گویا، سال دوم، شمارة 6، تابستان. صص 121 ـ 103.

    5. فاتحی، اقدس. (1380). «مقایسة اجمالی شخصیت گشتاسپ در نوشته­های ایرانی باستان و شاهنامة فردوسی». فصلنامة اشراق دانشجو. دانشگاه قم، سال چهارم، شمارة 9، صص30- 26.

    6. مسرت، مهین. (1384). «سیمای گشتاسب در روایات دینی و ملی». نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. سال 48، زمستان، ش مسلسل 197. صص 181 ـ 153.

    7. ملک، احمد. (1380). «نقد و بررسی کتاب غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم ثعالبی در مقایسه با شاهنامه». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. آبان، صص67-60.

    8. نیک روز، یوسف و کریمی، فاطمه. (1394). «نقد روانشناختی شخصیت گشتاسب در داستان رستم و اسفندیار». دو فصلنامۀ ادبیات حماسی دانشگاه لرستان. سال دوم، ش 4، پاییز و زمستان، صص 152-119.

     

    ج) منابع لاتین

    1. Bartholomae, Christian. (2004). Altiranisches Worterbuch. Tehran: Asatir.
    2. Baily, Harold w. (1930). “To the Zamasp – Namak” Bulletin of the school of oriental studies 6/1.
    3. Daneil, “Historiography in Early Islamic Period” Encyclopedia Iranica, Vo 1. XII, pp.337-349.
    4. Jamasp Asana, D. J. M (1969). The Pahlavi text – vols I and II – with anintroduction by Bahram Gore Anklesaria and a preface by M.nawabi. Tehran: Iranian Culture Foundation.
    5. Kent. R.G. (1961). Old Persian – Grammar – Texts – Lexicon. Second Edition. U.S.A.: American Oriental Sosiety.