نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

تحلیل شیوه‌های اثرپذیری روزبهان بقلی از قرآن کریم و احادیث در مشرب‌الأرواح

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی شیوه‌های اثرپذیری روزبهان از آیات و احادیث و رویکرد تأویلی او در مشرب‌الارواح بررسی می‌شود. روزبهان بقلی در مشرب‌الارواح مشهور به هزارویک مقام ضمن تبیین مبانی سلوک طرح منسجمی دربابِ مقام‌های عرفانی ارائه می‌دهد. هر یک از این مقام‌ها با استناد به تعبیری قرآنی یا لفظی از احادیث ساخته‌وپرداخته می‌شوند. هنجارگریزی‌ها و قاعده‌ستیزی‌های بسیاری در طرح مقام‌های عرفانی در این اثر مشاهده می‌شود. شیوة بهره‌گیری روزبهان از آیات قرآن و احادیث نیز در این اثر با نوآوری‌های بسیاری همراه است که در این پژوهش به بررسی آنها پرداخته می‌شود. نتایج این بررسی نشان می‌دهد گرایش روزبهان به تأویل آیات و احادیث با اقتباس لفظی و معنایی به ساخت‌ اصطلاح‌واره‌های جدیدی در عرفان اسلامی منجر می‌شود. علاوه بر این، بی‌توجهی به بافتِ همراه و بافت موقعیتی زمینة بافت‌گردانی و ارائة تفسیری اشاری از آیات را فراهم می‌کند. از دیگر ویژگی‌های درخور توجه اقتباس‌های روزبهان رعایت تناسب‌های لفظی و هم‌آوایی‌ها در طرح مقام‌های عرفانی است که غالباً در فرایند ناخودآگاه تجربه بر زبان ظاهر می‌شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Ways the Holy Quran and Hadiths Impressed Rouzbehan Baqli in Mashrab Al-Arwah

نویسنده [English]

  • Elham Sayyedan
Assistant professor of Persian language and literature, University of Isfahan
چکیده [English]

The present research paper investigates and analyzes the methods by which Rouzbehan was impressed by the Holy Quran’s verses and hadiths and tries elaborating his interpretational approach in Mashrab Al-Arwah. In Mashrab Al-Arwah, also known as one thousand and one ranks, Rouzbehan Baqli, meanwhile elucidating the basics of wayfaring, offers a coherent plan about theosophical and gnostic ranks. Each of these ranks has been constructed and dealt with based on Quranic interpretations. Deviation and non-conventionalism are seen in the proposition of the gnostic ranks in this work in such a way that he breaks the usual and normal frameworks of wayfaring. Rouzbehan’s method of enjoying the holy Quran’s verses and hadiths, as well, is accompanies by many innovations in this work and the present study deals with an investigation of them. The results of this examination show that Rouzbehan’s attitudes towards the rendering of the verses and hadiths based on a verbal and semantic excerption leads to the construction of new phrasal forms in Islamic Gnosticism. Moreover, negligence of the accompanying and situational context sets the ground for a sort of context variegation and offering of demonstrative interpretation of the holy Quran’s verses. Another notable characteristic of Rouzbehan’s excerptions is the verbal proportion and homophony in presenting the gnostic ranks that are predominantly found appeared in the subconscious process of experiencing the language.

کلیدواژه‌ها [English]

  • excerption
  • context variegation
  • Rouzbehan Baqli
  • holy Quran
  • Mashrab Al-Arwah
  1. فهرست منابع

     

    الف) کتاب‌ها

    1. قرآن کریم.
    2. آتش، سلیمان. (1381). مکتب تفسیر اشاری. ترجمة توفیق سبحانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    3. تفسیر نمونه. (1371). زیرنظرِ ناصر نکارم شیرازی. ج6، 26 و 27. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    4. حلبی، علی اصغر. (1374). تأثیر قرآن و حدیث در ادب فارسی. تهران: اساطیر.
    5. خرمشاهی، بهاءالدین. (1373). قرآن‌پژوهی: هفتاد بحث و تحقیق قرآنی. تهران: نشر فرهنگی مشرق.
    6. داد، سیما. (1392). فرهنگ اصطلاحات ادبی: واژه‌نامه مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی (تطبیقی و توضیحی). چ ششم. تهران: مروارید.
    7. روزبهان بقلی، ابومحمد. (1426هـ). مشرب الارواح. تصحیح عاصم ابراهیم کیالی حسینی شاذلی درقاوی. بیروت: دارالکتب العلمیه.
    8. روزبهان بقلی، ابومحمد. (1374). شرح شطحیات. تصحیح هانری کربن. چاپ سوم. تهران: طهوری.
    9. ساسانی، فرهاد. (1389). معناکاوی به سوی نشانه‌شناسی اجتماعی. تهران: علم.
    10. سجودی، فرزان. (1393). نشانه‌شناسی کاربردی. ویرایش دوم. تهران: علم.
    11. صفوی، کوروش. (1394). معنی‌شناسی کاربردی. تهران: همشهری.
    12. طباطبایی، محمدحسین. (1374).تفسیر المیزان‏. ترجمة محمدباقر موسوی. ج3، 7، 8 و 20. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    13. طغیانی، اسحاق و تقی اجیه. (1390). علوم قرآنی و تأثیر قرآن و حدیث در ادب فارسی. دانشگاه آزاد اسلامی خمین.
    14. لغت‌نامه. (1377). تألیف علی‌اکبر دهخدا. زیرنظرِ محمد معین و جعفر شهیدی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    15. مؤذنی، علی‌محمد. (1372). در قلمرو آفتاب: مقدمه‌ای بر تأثیر قرآن و حدیث در ادب فارسی. تهران: قدیانی.
    16. نویا، پل. (1373). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی. ترجمة اسماعیل سعادت. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    17. هلیدی، مایکل و رقیه حسن. (1393). زبان، بافت و متن: جنبه‌هایی از زبان در چشم‌اندازی اجتماعی ـ نشانه‌شناختی. ترجمة مجتبی منشی‌زاده و طاهره ایشانی. تهران: علمی.

     

     

    ب) مقاله­ها

    1. پورنامداریان، تقی و الهام رستاد. (1392). «بررسی و تحلیل کاربرد آیات و احادیث در شرح شطحیات روزبهان بقلی»، متن‌پژوهی ادبی، ش 58، سال 17، ص28-7.
    2. صباغی، علی. (1394). «نقد و بررسی اقتباس با نگاه بلاغی»، پژوهش‌های ادبی ـ قرآنی، سال سوم، ش3، ص 62-48.
    3. نیری، محمدیوسف و لیلا روغن‌گیری. (1391). «مقایسة تأویل‌های عرفانی روزبهان در عبهرالعاشقین و عرایس‌البیان»، بوستان ادب، سال چهارم، ش 3، ص184-159.
    4. جعفرپور، میلاد و مهیار علوی مقدم. (1392). «مضمون عیاری و جوانمردی و آموزه­های تعلیمی-القایی آن در حماسه­های منثور (مطالعۀ موردی: سمک عیار، داراب­نامه، فیروز­شاه­نامه)». متن­شناسی ادب فارسی. شماره 9، صص 13-36.
    5. جعفری قنواتی، محمد. (1387). «تئاتر: گوشه­هایی از هنر نقالی». هنر. شماره 77، صص 107-127.
    6. حسینی سروری، نجمه و رقیه بهاآبادی. (1392). «نوع­شناسی آثار نقیب­الممالک». نثرپژوهی ادب فارسی. شماره 34، صص 149-176.
    7. ذاکری کیش، امید و محسن محمدی فشارکی. (1392). «قصه­های عامیانه و انواع ادبی با تکیه بر فیروزشاه­نامه بیغمی». ادب پژوهی. شماره 24، صص 11-32.
    8. قاسمی­پور، قدرت. (1389). «وجه در برابر گونه: بحثی در قلمرو نظریه انواع ادبی». فصلنامه نقد ادبی. شماره 10، صص 63-89.
    9. مدبری، محمود و نجمه حسینی سروری. (1388). «بازشناسی روایت­های اسطوره­ای در آینه داستان­های ایرانی (نوع شناسی چهار داستان عامیانه فارسی)». ادب فارسی. شماره 2، صص 19-42.
    10. نوروزی، خورشید. (1386). «تحلیل نوع ادبی سمک عیار». ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی. شماره 9، صص 135-160.
    11. یاوری، هادی. (1388). «معرفی و نقد کتاب: رمانس­های عامیانه ایرانی قبل از دوره صفوی نوشته ویلیام هانوی» نقد ادبی. شماره 5. صص 197-208.