نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

تحول سبک نثر ‌منشیانه و ارتباط آن با‌ گستردگی تشکیلات درباری و دیوانی در دوران حکومت‌های نیمه مستقل سامانی، غزنوی و سلجوقی (با تأکید بر نقش دبیران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته زبان ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

چکیده:
گستردگی و پیچیدگی دیوان‌ها و تشکیلات درباری درزمان حکومت‌‌های نیمه ‌مستقل سامانی، غزنوی و سلجوقی در ایران پس از اسلام، تاثیر فراوانی در تحول و تطورسبک نثر منشیانه گذاشته است؛ با گسترش دربارها و دیوان ها علی‌-الخصوص دیوان رسالت بر اهمیت و جایگاه دبیران افزوده شد؛ به نسبت افزایش قدر و منزلت دبیران و منشیان، نثر منشیانه و مترسلانه نیز جایگاه ویژه‌‌ای ‌‌یافت. به‌ نظر می-رسد نثر ساده و مرسل در ادوار قبل با گسترش دربارها و دیوان ها به نثر مصنوع و متکلف تبدیل شده‌است و این رابطه از علل مهمی چون عوامل سیاسی، اجتماعی - فرهنگی و روان ‌شناختی متأثر شده‌است که هر یک از این عوامل به‌ نحوی از انحا در تصنع و تکلف نثر کاتبان و منشیان موثر بوده‌‌اند.دراین مقاله، علاوه بر آشنایی با دبیران، به تحول و تطور سبک نثر منشیانه و هم‌چنین، ارتباط آن با توسعه و گسترش تشکیلات درباری و دیوانی پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The evolution of the secret prose style and its relation to the scope of the court and the court During the semi-autonomous regimes of Saman, Ghaznavid and Seljuk(Emphasizing the role of teachers)

نویسندگان [English]

  • hoorieh asadihabib 1
  • fatemeh koppa 2
  • alipedram mirzaei 3
  • mostafa gorji 2
1 Ph.D. student of Farsi language, Payame Noor University, Tehran, Iran.
2 Professor Department of Persian Language and Literature, Payame Noor University, Tehran, Iran
3 Associate Professor Department of Persian Language and Literature, Payame Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Abstract
The extent and complexity of tribunals and court structures during the semi-autonomous states of Samanid, Ghaznavi, and Seljuk in post-Islamic Iran has had a great influence on the evolution of the secular prose prose; With the expansion in bars and courts, especially the Divan of the mission, the importance and position of teachers was added; As a result of the increased prestige of secretaries and secretaries, prose and mediator prose also found a special place. It seems that simple and prose prose has become an artifact and prose prose in the past, with the expansion of courts and courts, and this relationship has been affected by important causes such as political, socio-cultural and psychological factors. Each of these factors has been effective in some way in the perfection of the prose of the scribes and secretaries. In this article, in addition to getting acquainted with the teachers, the evolution of the style of prose prose and also its relationship with development And the expansion of the court and court.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Secretaries and secretaries
  • Divan of Mission
  • Prose of the clerk
  • Tersl and Creation
  • Divan and court
  1. فهرست منابع

    الف)کتاب­ها

    1. ابن بلخی. (1363). فارسنامه. به کوشش گای لیسترانج و ر.آ.نیکلسون. تهران: اساطیر.
    2. ابن ندیم، محمد بن اسحاق. (1366). الفهرست. ترجمه­محمدرضا تجدد. تهران: انتشارات امیرکبیر.
    3. اشپولر، برتولد. (1379). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی. ترجمه میر احمدی. ج 2. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    4. اقبال آشتیانی، عباس. (1338). وزارت در عهد سلاطین سلجوقی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    5. بلخی، حمید الدین ابوبکر. (1372). مقامات­حمیدی. تصحیح رضا انزابی نژاد. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    6. بیهقی، ابوالفضل. (1371). تاریخ بیهقی. به تصحیح خلیل خطیب رهبر. تهران: مهتاب.
    7. بهار، محمدتقی. (1386). سبک‌شناسی. تهران: امیرکبیر.
    8.  تاریخ سیستان. (1366). به اهتمام ملک‌الشعرای بهار. چاپ دوم. تهران: انتشارات پدیده خاور.
    9. تفضلی، احمد. (1385). جامعة ساسانی. ترجمه شیرین مختار نیا و مهدی باقی. تهران: نی.
    10. تویسرکانی، قاسم. (1350). تاریخی از زبان تازی در میان ایرانیان. تهران: انتشارات دانشسرای عالی.
    11. ثابتیان، ذبیح‌الله. (1343). اسناد و نامه‌های تاریخی دوره صفویه. تهران: کتابخانه ابن­سینا.
    12. ثعالبی، عبدالملک بن محمد. (1403 ق). یتیمةالدهر. به تصحیح مفید محمد قمیحه. دارالکتبه العلمیه.
    13. جهشیاری، محمدبن عبدوس. (1348). الوزراء و الکتاب. ترجمه ابوالفضل طباطبایی. تهران: تابان.
    14. خطیبی، حسین. (1394). فن نثر در ادب پارسی. تهران: انتشارات زوار.
    15. دهخدا، علی‌اکبر. (1372). لغت‌نامه. چاپ اول. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    16. رضی، هاشم. (1384). جشن‌های آب. چاپ سوم. تهران: انتشارات بهجت.
    17. صفا، ذبیح‌الله. (1378). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: انتشارات فردوسی.
    18. صفا، ذبیح‌الله. (1353). گنجینة سخن. ج 1. چ 3. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    19. طبری، محمدبن جریر. (1352). تاریخ طبری. ترجمه صادق منشات. تهران: انتشارات اساطیر.
    20. طوسی، خواجه‌نصیرالدین. (1356). اخلاق ناصری. تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری. تهران: انتشارات خوارزمی.
    21. عتبی، احمدبن عبدالجبار. (1357). تاریخ یمینی. ترجمه جرفاذقانی. به کوشش جعفر شعار. تهران: علمی فرهنگی.
    22. عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر. (1378). قابوس‌نامه. به تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: علمی و فرهنگی.
    23. عوفی، محمدبن محمد. (1361). لباب­الالباب. به اهتمام ادوارد براون و مقدمه علامه قزوینی. تهران: کتاب‌فروشی فخر رازی.
    24. فرای، ریچارد. (1358). عصر زرین فرهنگ ایران. ترجمه مسعود رجب نیا. تهران: انتشارات سروش.
    25. کریستن­سن، آرتور. (1375). ایران در زمان ساسانیان. ترجمه رشید یاسمی. تهران: امیرکبیر.
    26. گاور، آلبرتین. (1367). تاریخ خط. ترجمه عباس مخبر و کورش صفوی. تهران: نشر مرکز.
    27. محمدی، عباسقلی. (1387). مقدمه شاهنامه ابومنصوری. مشهد: دانشگاه فردوسی، چاپ اول
    28. منتجب الدین بدیع، علی بن احمد. (1384). عتبة­الکتبه. به تصحیح و اهتمام علامه محمد قزوینی و عباس اقبال آشتیانی. تهران: انتشارات اساطیر.
    29. موسوی بجنوردی، کاظم. (1390). ایران: تاریخ، فرهنگ، هنر. تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
    30. موید بغدادی، بهاءالدین محمد. (1315). التوسل الی الترسل. تصحیح احمد بهمنیار. تهران: شرکت سهامی چاپ
    31. نظامی عروضی، احمدبن عمر. (1378). چهارمقاله. به تصحیح علامه قزوینی. تهران: معین.

     

    ب)مقاله­ها

    1. آذرنوش، آذرتاش. (1381). «پدیده‌های فارسی در زبان و ادبیات عرب». مقالات و بررسی‌ها. دوره اول، زمستان، صص 88-63.
    1. امیری، فرامرز. (1389). «عوامل مؤثر در پیدایش و استمرار نثر فنی و مصنوع». مجله رشد زبان و ادبیات فارسی. دوره اول، شماره 3، بهار، صص 54-68.
    2. تنکابنی، حمید. (1384). «تطور تاریخی عناوین دبیر و دیوان». ادبیات و زبان‌ها. نامة فرهنگستان. دوره اول، شماره 2، صص 73-59.
    3. رجب‌زاده، هاشم. (1375). «دبیر و دبیری در ایران اسلامی». مجله ادبیات و زبان‌ها. نامه فرهنگستان. شماره 5، بهار، صص 24-13.
    4. مدرسی، فاطمه و عادل بهنام. (1386). «دبیر و دبیری در سده‌های چهارم و پنجم هجری». مجله فلسفه و کلام. شماره 16. زمستان، صص 116-97.
    5. مرادی، مریم و محمدتقی ایمان پور. (1394). «منصب دبیری در دوره ساسانیان». فصلنامه تاریخ اسلام و ایران. سال بیست و پنجم، دوره جدید، شماره 25، بهار، صص 185-163.
    6. مظاهری، جمشید و همکاران. (1389). «از کتابت تا وزارت». ادبیات و زبان­ها. شعر پژوهی. شماره 3، بهار، صص 85-99.
    7. ممتحن، حسینعلی. (1357). «نقش ایرانیان در تدوین دیوان‌ها و سازمان‌های اسلام». مجله بررسی‌های تاریخی. سال 13، شماره 2، صص 40-1.
    8. واحد، اسدالله. (1389). «کتابت مکاتیب دیوانی و آداب آن در عهد سلجوقی». تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام. سال اول، شماره 1، پاییز و زمستان، صص 181-161.
    9. واحد، اسدالله. (1378). «ترسل و انشای فارسی از آغاز تا قرن ششم». مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز. شماره 172، پاییز، صص 125-103.