نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

بررسی و مقایسه‌ی دو نسخه‌ی خطی گنجینه‌ی راز رستمداری از یک کاتب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، بخش زبان و ادبیات فارسی، واحد فیروزآباد، دانشگاه آزاد اسلامی، فیروزآباد، ایران.

2 نویسنده مسئول، استادیار، بخش زبان و ادبیات فارسی، واحد فیروزآباد، دانشگاه آزاد اسلامی، فیروزآباد، ایران.

3 دانشیار، بخش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام‌ نور، فارس، ایران.

چکیده

زمینه: گنجینۀ راز کتابی است از مولفی ناشناس به‌ نام اویس‌بن‌غیاث‌الدین رستمداری با هدف شرح ابیاتی از خمسۀ نظامی که پنج نسخه از آن موجود است. کهن‌ترین نسخه را کاتبی به ‌نام احمدبن‌محمد گیرویی در سال 1056ق. کتابت کرده و همین کاتب سال بعد نسخۀ دیگری از این کتاب استنساخ می‌کند که با نسخۀ پیشین تفاوت‌هایی چشمگیر دارد.
روش: روش تحقیق در این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای، سندکاوی و مقایسه تفصیلی نسخه‌های خطی صورت گرفته است.
یافته­ ها: هدف از این تحقیق نظری اثبات این فرضیه است که نسخۀدوم در واقع ویرایشی جدید از کتاب است که با نظارت مولف انجام گرفته؛ هر چند کاتب در ترقیمه اشاره‌ای نکرده که چرا و چه‌گونه این نسخۀ دوم را کتابت کرده، اما گذشته از وجود نوشته‌ای در صفحۀ آغازین نسخۀ دوم که بیانگر آن است که این نسخه در مالکیت مؤلف بوده، اختلاف­ دو نسخه در حد تصحیف و تحریف و بدخوانی و سهل­انگاری کاتب نیست، بلکه اصلاح نکات دستوری و نگارشی و حتی تصحیح ابیات منقول از شاعران دیگر است که در مواردی منجر به توضیحی متفاوت از اشعار نظامی نسبت به نسخۀ قبل شده که می‌رساند مولف با تأمل در این بیت‌ها به برداشتی جدید رسیده و چنان‌که نشان داده خواهد شد، به جز مواردی اندک ضبط نسخۀدوم ارجح است. یادآوری می‌نماید که سه نسخۀدیگر عمدتاً مطابق نسخۀدوم هستند.
نتیجه‌گیری: یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که بخشی از اختلافات موجود میان نسخه‌ها ناشی از خطاهای رایج کاتبان نیست، بلکه حاصل نوعی بازبینی آگاهانه است. شواهد متعددی در متن، فرضیۀ بازنگری مؤلف را تقویت می‌کند. نخست، شرح اویس رستمداری بر ابیاتی از خمسۀ نظامی، به صراحت به وجود اختلافاتی در نسخ اشاره دارد که نشانگر اطلاع مؤلف یا شارح از تغییرات متنی است. دوم، مقایسه دقیق نسخه‌ها بیانگر آن است که نسخۀ دوم، علیرغم شباهت ساختاری به نسخه اول، دارای بهبودها و اصلاحاتی است که نواقص نسخه اول را برطرف کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Examination and comparison of two manuscripts of Rostamdari's Ganjineh Raz by one scribe

نویسندگان [English]

  • Parisa Poorshakibaee 1
  • ahmad tahan 2
  • Seyyed Mehdi Kheirandish 3
1 Ph.D. Candidate, Department of Persian Language and Literature, FiroozAbad Unit, Islamic Azad University, FiroozAbad, Iran.
2 Corresponding author, Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, FiroozAbad Unit, Islamic Azad University, FiroozAbad, Iran.
3 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Payam Noor University, Fars Province, Iran.
چکیده [English]

Purpose: Ganjineh Raz is a book by a lesser-known author named Owais ibn Ghiyath al-Din Rostamdari, which aims to present expositions a number of verses from Nizami's Khamsa. Five manuscripts of this book are available. The oldest manuscript of this book was inscribed by a scribe named Ahmad Ibn Mohammad Girouyi in the year 1056 Hijri. The same scribe inscribed another copy a year later, which possesses significant differences with the previous manuscript.
Method and Research: The research method employed in this study is descriptive-analytical, based on extensive library research, document analysis, and detailed comparison of manuscript copies.
Findings and Conclusions: The present study aims to prove this hypothesis that the second manuscript is in fact a second edition of this book which was re-written under the supervision of the author himself, because the significant differences between the two manuscripts are far beyond misspelling, misreading, distortion, carelessness, and other similar flaws on the part of the scribe. Instead, the corrections made in grammar and writing and even the corrections in the verses are quotations by other poets, which in some instances have led to new explanations on Nizami's verses, and it will be shown that, except for a few cases, the second manuscript is of supremacy over the first on and the other three manuscripts mainly correspond with the second manuscript in recording the parts existing in them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ganjineh Raz
  • Rostamdari
  • Girouyi
  • manuscripts
  • difference
  1. فهرست منابع

    الف.منابع فارسی

    1. آیتی، عبدالحمید (1396). گزیدۀ مخزن‌الاسرار. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    2. انوری، اوحدالدین (1340). دیوان انوری. به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی. جلد دوم: مقطعات، غزلیات، رباعیات. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    3. ایمانی، بهروز (1402). مقدمۀ مصحح بر: کتاب گنجینۀ راز (شرح ابیاتی از خمسۀ نظامی و سه قصیده از ناصرخسرو). اثر: اویس‌بن غیاث‌الدین محمد رستمداری، تبریز: بهاردخت.
    4. پورشکیبائی، پریسا، طحان، احمد، و سید مهدی خیراندیش. (1403). «معرفی نسخۀ خطی گنجینۀ راز با تأملی در سه بیت از خمسۀ نظامی در این نسخه و مقایسۀ آن با شروح در دسترس». بهار ادب، شماره1 (پیاپی95). 75-97.
    5. ثروتیان، بهروز. (1389). شرح مخزن‌الاسرار نظامی گنجوی. دفتر اول، تهران: مهتاب.
    6. حائری، عبدالحسین و اصیلی، سوسن. (1389). فهرست نسخه‌های خطی کتاب‌خانۀ مجلس شورای اسلامی. جلد: 4. تهران: کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
    7. حافظیان بابلی، ابوالفضل. (1384). نسخه‌پژوهی: مجموعه جستارها دربارۀ فهرست‌های کتاب‌خانه‌های ایران و انیران ... . جلد: 4. تهران: کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
    8. داوری، خدیجه، مهرداد چترایی، و مهدی نوریان. (1402). «معرفی نسخۀ خطی گنجینۀ راز با تأملی در سه بیت از خمسۀ نظامی در این نسخه و مقایسۀ آن با شروح در دسترس». پژوهش‌های ادبی. سال20، شماره82 (پیاپی11)، 59ـ84.
    9. درایتی، مصطفی. (1390). فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا). جلد: 1، 3، 8 و 27. تهران: سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
    10. دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    11. رستمداری، اویس‌بن‌غیاث‌الدین. (1056ق). گنجینۀ راز. نسخۀ خطی موجود در کتاب‌خانۀ علامه طباطبایی به شمارۀ 1699. شیراز. رستمداری، اویس‌بن‌غیاث‌الدین. (1057ق). گنجینۀ راز. نسخۀ خطی موجود در کتاب‌خانۀ مجلس شورای اسلامی، به شمارۀ 26561-2. تهران.
    12. رستمداری، اویس‌بن‌غیاث‌الدین. (1239ق). گنجینۀ راز. نسخۀ خطی موجود در کتاب‌خانۀ دانشگاه تهران به شمارۀ 1/8548. تهران.
    13. ماحوزی، مهدی. (1392). شرح مخزن‌الاسرار نظامی. تهران: انتشارات زوار.
    14. مرعشی‌نجفی، سید محمود و صالحی، محمدعلی. (1395). فهرست نسخه‌های خطی کتاب‌خانۀ بزرگ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی (ره). جلد: 45. قم: کتاب‌خانۀ بزرگ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی (ره). گنجینۀ جهانی مخطوطات اسلامی.
    15. ناصرخسرو، ابومعین. (1370). دیوان اشعار حکیم ناصر خسرو قبادیانی. چاپ اول، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق. تهران: دانشگاه تهران.
    16. ناصرخسرو، ابومعین. (1307). دیوان قصاید و مقطعات حکیم ناصرخسرو به ضمیمۀ روشنایی‌نامه، سعادت‌نامه و رساله‌ای به نثر. تصحیح سید نصرالله تقوی. تهران: مطبعۀ مجلس.
    17. نسخۀ خطی گنجینۀ راز، موجود در سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران با آدرس:

    https://dl.nlai.ir/UI/5b685cab-5736-4a7f-a5b7-9ae0ba31e8/Catalogue.aspx

    1. نظامی، الیاس‌بن‌یوسف. (1381 الف). خسرووشیرین. تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: انتشارات برگ‌نگار.
    2. نظامی، الیاس‌بن‌یوسف. (1381 ب). اسکندر‌نامه (شرف‌نامه) حکیم نظامی گنجوی. تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: انتشارات برگ‌نگار.
    3. نظامی، الیاس‌بن‌یوسف. (1381 پ). مخزن‌الاسرار حکیم نظامی گنجوی. تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: انتشارات برگ‌نگار.
    4. نظامی، الیاس‌بن‌یوسف. (1381 ت). هفت‌پیکر نظامی گنجوی. تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: انتشارات برگ‌نگار.
    5. نظامی، الیاس‌بن‌یوسف. (1381 ث). هفت‌پیکر نظامی گنجوی. تصحیح برات زنجانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    6. نظامی، الیاس‌بن‌یوسف. (1384). مخزن‌الاسرار. تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: انتشارات برگ‌نگار.
    7. نظامی، الیاس‌بن‌یوسف. (1394). لیلی‌ومجنون نظامی گنجوی. تصحیح برات زنجانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    8. نظامی، الیاس‌بن‌یوسف. (1397). شرف‌نامه نظامی گنجوی. تصحیح برات زنجانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    9. نظامی، الیاس‌بن‌یوسف. (1392). خسرووشیرین. تصحیح و توضیح بهروز ثروتیان. تهران: انتشارات امیرکبیر.
    10. نظامی، الیاس‌بن‌یوسف. (1368). مخزن‌الاسرار. تصحیح و توضیح بهروز ثروتیان. تهران: انتشارات امیرکبیر.