نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

نشانه‌شناسی دوستی حق در متون منثور عرفانی با تأکید بر کتاب شرح‌التعرف لمذهب التصوف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علی آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علی آباد کتول، ایران.

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد علی آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علی آباد کتول، ایران.

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علی آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علی آباد کتول، ایران.

چکیده

مبحث دوستی حضرت حق یکی از مهم‌ترین و زیباترین مباحث عرفان اسلامی است.به اعتقاد عرفا اساس عرفان بر پایه دوستی خداوند است و شرح التعرف یکی از امهات متون عرفانی، مشحون از مفاهیم مربوط به دوستی حضرت حق است. مستملی بخاری، صاحب این کتاب، هر عملی را با ترازوی محبت می‌سنجد و آگاهی از لوازم محبت را برای سالک طریق لازم می‌داند.دراین پژوهش، نظر مستملی درمورد پیش نیاز‌ها، لوازم و نشانه‌های دوستی خداوند مورد بررسی و استنتاج قرار خواهد گرفت. یافته‌های پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای نشان داد از نظر مستملی دم زدن از محبت الهی چندان ساده نیست و رسیدن به این مقام به مقدمات و تمهید لوازمی نیاز دارد برخی از این ابزار و تمهیدات عبارتند از: خودشناسی و دانستن علت آفرینش انسان، چگونه اشرف مخلوقات بودن و مسجود فرشتگان شدن او، تلاش برای شناخت خداوند، رفع موانع خصوصاً مخالفت با نفس، صفای قلب یافتن و خالی شدن از غیر حضرت دوست، حیا داشتن در حضور حق و تلاش برای شناخت او. مستملی در ادامه معتقد است با چنین نشانه‌هایی می‌توان به شناخت دوستان حقیقی خداوند نایل گردید.دوستانی که دارای شاخص‌هایی همچون ذکر و طاعت و عبادت مستمر خداوند، توکل و اعتماد به حکمت او، بی‌مرادی، نرنجیدن از بلا و امتحان الهی، رضا دادن به قضای الهی، ایثار جان و مال و فرزند و آبرو درراه او، خوف از هیبت و حضور خداوند، رجا به کرم حضرت دوست، تضرع و زاری و اظهار عجز و نیاز شبانه در پیشگاه او هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Semiotics of God Friendship in Islamic Mysticism with an Emphasis on: "Sharh al-Taarif of Lemazhab al-Tasarrof"

نویسندگان [English]

  • Mostafa KordKatouli 1
  • Maliheh Mahdavi 2
  • Masoud Mahdian 3
1 PhD Candidate, Department of Persian Language and Literature, Aliabad Katoul Branch, Islamic Azad University, Aliabad Katoul, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Aliabad Katoul Branch, Islamic Azad University, Aliabad Katoul, Iran,
3 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Aliabad Katoul Branch, Islamic Azad University, Aliabad Katoul, Iran.
چکیده [English]

In this research, Mostamili's opinion about the prerequisites, supplies, and signs of God's friendship will be investigated and deduced. The findings of the study using the analytical descriptive method and the use of library sources showed that, in Mostamili's opinion, it is not easy to claim friendship with God and to reach this position requires preparations and necessary preparations. Some of these tools and measures are self-knowledge and knowing the reason for the creation of man, how to be the best of creatures and to bow down to His angels, to try to know God, to remove obstacles, especially opposition to the ego, to find purity of heart and to be free from non-Holy friends, modesty, Being in the right presence and trying to know him. Mostamili further believes that with such signs one can get to know God's true friends. Friends who have indicators such as constant remembrance and obedience and worship of God, reliance and trust in His wisdom, indifference, not getting angry at God's calamities and tests, giving satisfaction to God's decrees, sacrificing life and property, children, and honor in His way, fear of awe, the presence of God, seeking the grace of the Prophet, supplicating and lamenting and expressing helplessness and need at night are in front of him.

کلیدواژه‌ها [English]

  • God
  • Friendship
  • Islamic mysticism
  • Mostamli Bokhari
  • Semiotics
  1. فهرست منابع

    الف.منابع فارسی

    1. قرآن کریم. (1400). به کوشش عثمان طه، تهران: اندیشه.
    2. نهجالفصاحه. (1398)، ترجمة علی اکبر میرزایی، چاپ سوم، قم: پرهیزکار.
    3. افلاکی، احمد. (1401)، مناقبالعارفین. چاپ دوم، تهران: دوستان.
    4. امین، احمد و رئیسی نافچی، راضیه. (1397). «بررسی تطبیقی سیره اهل بیت (ع) در شرح التعرف لمذهب التصوف مستملی بخاری و تذکره الاولیای عطار». مجله پژوهش‌نامة علوی، دورة 9، شمارة 2، صص: 1-28.
    5. انصاری، خواجه عبدالله. (1389). مجموعة رسایل فارسی. به کوشش محمّد سرور مولایی. چاپ سوم، تهران: توس.
    6. بقلی شیرازی، روزبهان. (1399). شرح شطحیات. ترجمة محمدعلی امیرمعزی. چاپ هشتم. تهران: طهوری.
    7. بن‌عثمان، محمود. (1381). مفتاحالهدایه و مصباحالعنایه. به کوشش منوچهرمظفریان. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
    8. بوزجانی، درویش‌علی. (1396). روضه‌الریاحین. به کوشش حسن نصیری جامی.  تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    9. جام، احمد. (1369). منتخب سراج السائرین. به کوشش علی فاضل. مشهد: آستان قدس رضوی.
    10. جامی، عبدالرحمن. (1380). مرقع نی‌نامه. به کوشش مظفّر بختیار. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    11. حلی، بن فهد. (1388). آداب راز و نیاز به درگاه بینیاز. ترجمة محمّدحسین ناییجی. چاپ دوم، تهران: مطبوعات دینی.
    12. خمینی، روح‌الله. (1400). آداب‌الصلاة. چاپ سیزدهم. قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    13. راز شیرازی، ابوالقاسم. (1387). منهاج أنوارالمعرفه فی شرح مصباحالشریعه. به کوشش سیدمحمّد جعفر باقری. چاپ ششم. تهران: خانقاه.
    14. طباطبایی، محمدحسین، (1396)، مجموعة رسایل. به کوشش سید هادی خسروشاهی. چاپ چهارم. قم: بوستان کتاب.
    15. عطار نیشابوری، فریدالّدین. (1398). تذکرة الاولیا. چاپ سوم. تهران: کومه.
    16. غزالی، ابوحامد محمد. (1393). احیاء علوم الدّین. ترجمة موید الدّین خوارزمی. تهران: فردوس
    17. فروزانفر، بدیع الزمان. (1402). شرح مثنوی شریف. چاپ سوم. تهران، زوار.
    18. فروغی مقدم، بهجت و اجیه، تقی. (1398). «رویکرد شرح التعرف به داستان حضرت آدم(ع)». مجله فنون ادبی، دورة 11، شمارة 2، صص: 37-50.
    19. قمی، شیخ عباس. (1384). کلیات مفاتیح الجنان. ترجمة مهدی الهی قمشه‌ای. چاپ چهارم. قم: ام ابیها.
    20. محمدی، مریم؛ صفاری، محمدشفیع و سمیع‌زاده، رضا. (1399). «حکایت‌پردازی؛ یکی از ویژگی‌های سبکی شرح تعرف». مجله سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، شمارة 56، صص: 103-123.
    21. مستملی، ابوابراهیم اسماعیل بن محمد. (1363). شرح‌التعرف لمذهب‌التصوف. به تصحیح محمد روشن. تهران: اساطیر.
    22. ملاصدرا، صدرالدین محمد بن ابراهیم قوام شیرازی. (1388). عرفان وعارف نمایان. ترجمة محسن بیدارفر. چاپ یازدهم. تهران: الزهرا(س).
    23. مولوی، جلال الدین. (1397). مثنوی معنوی. چاپ دوم. تهران: پارمیس.
    24. میبدی، رشیدالدین ابوالفضل.(1393).کشف‌الاسرار وعدة­الابرار. به کوشش علی ‌اصغر حکمت. تهران: امیرکبیر.
    25. میهنی، محمدبن منور. (1400). اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید. به کوشش محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ سیزدهم. تهران: آگاه.
    26. نراقی، ملااحمد. (1400). معراج­السعادة. به کوشش کاظم عابدینی مطلق. چاپ چهارم. تهران: جمال.
    27. نسفی، عزیزالدین. (1399). الانسان الکامل. ترجمة سید ضیاءالدین دهشیری. چاپ شانزدهم. تهران: طهوری.
    28. هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. (1393). کشف‌المحجوب. به کوشش محمود عابدی. چاپ نهم. تهران: سروش.
    29. یاوری، فرامرز و صدری‌نیا، باقر (1395). «مبانی کلامی «شرح التعرف»: اشاعره و ماتریدیه»، مجله ادیان و عرفان. دورة 49، شمارة 2، صص: 279-297.