نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

کارکرد معناشناسی « تقابل » در حکایتی از تاریخ بیهقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

به باورساختارگرایان تمامی پدیده‌ها به نظامی ساختاری تعلّق دارندکه عناصرو اجزای سازندة آن‌ها با یکدیگرارتباطی منسجم و تعاملی هدفمنددارند وفهم این ارتباط تنهاازطریق کشف تفاوت‌ها میسّراست. از مهم‌ترین این رابطه‌ها تقابل‌های دوگانه است. تقابل‌های معنایی از فروع تقابل‌های دوگانه درسطح واژه است که درآن واژه، با توجه به جفت متضادّخودمعنا می‌یابد. بار ارزشی قطب‌ها در تقابل‌های معنایی مهم و اغلب یکی دارای بار منفی و دیگری مثبت است.

حکایت «هارون‌الرشید و دو زاهدِ»تاریخ بیهقی در زمره شاخص‌ترین روایات این کتاب است.این حکایت از تقابل معناییِ کلانِ «زهد ریایی / زهد راستین» تشکیل شده و به مددتقابل های معنایی خُرد همچون «طمع / قناعت»، «فقر / ثروت» و «توکّل / ترس»، تقویت شده است.

پژوهش حاضر به شیوة توصیفی ـ تحلیلی درپی استخراج انواع تقابل‌های معنایی و تبیین جایگاه و کارکرد آن‌ها درروایت مذکور است.حاصل آنکه بیهقی آموزه‌های زهد رادو دسته کرده و برای تفهیم هریک،از تقابل های معنایی متناسب استفاده کرده است. دسته‌ای از مفاهیم همچون: « فقر و یا عدم ارتباط با حکّام وقت» به زعم او اساسی‌تر است. بنابراین از «تقابل مکمّل» که متضمّن معنای قطعیّت و صراحت است استفاده کرده؛ بدین معنا که می بایست این آموزه‌ها بی چون و چرا پذیرفته شود.امّا دسته‌ای از مفاهیم همچون:«گریه،مصاحبت خلق و کمیّت نماز»؛را فرعی دانسته بنابراین از تقابل‌های معنایی «مدرّج و ضمنی»استفاده کرده است.تعداد بیشتر تقابل‌های معنایی مدرّج و ضمنی درمتن نشانگر آن است که بیهقی به زهدِهمراه با تساهل و انعطاف متمایل‌تر است ودر تقیّدیا عدم تقیّد به مفاهیم فرعی آن به مخاطب آزادی عمل بیشتری داده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The function of the semantics of "opposition" in the story of tarikh Beyhaqi

نویسندگان [English]

  • Fereshteh Mahjoub
  • Maryam Haghi
Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Payam Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In semantics, there is a special conceptual relationship between the parts of a part of speech, which is used in that part according to different situational contexts, and causes any certainty of a single meaning to be challenged, and the text confronts the discourse. Various things take on new meanings. One of the most important bases of these conceptual relationships is "semantic opposition" which is divided into several types from a linguistic point of view. By finding contrasts within each text and recognizing which strain is more privileged, it is possible to understand the idea supported by the text.The story of "Harun al-Rashid and two ascetics" of Beyhaqi history is one of the most significant narrations of this book, in which the author has tried to use his mastery over linguistic subtleties and using small semantic contrasts such as "greed / contentment", " poverty/wealth" and "trust/fear", to explain the grand opposition of "hypocritical asceticism/true asceticism".The present research is descriptive-analytical in order to explain that in advancing this process, Bayhaghi looked at mutual concepts from two perspectives. He considered one group to be fundamental, fixed and having inherent contradictions and contrasts, and the other group, despite the contradictory appearance, considered the perfection of the other pole. Also, to teach those fundamental and inevitable teachings of asceticism such as: "avoidance of the most basic means of comfort or attacking an oppressive ruler" he used

کلیدواژه‌ها [English]

  • Semantic comparisons
  • the story of Haroun va do zahed
  • Tarikh Beyhaqi
  • graded comparison
  • complementary comparison
  1. فهرست منابع

    الف.منابع فارسی

    1. آگدن، چارلز کی. (1399). تقابل (تحلیل زبان­شناختی و روان­شناختی). ترجمۀ کورش صفوی. چاپ اوّل. تهران: علمی.
    2. اخوت، احمد. (1392). دستور زبان داستان. چاپ اوّل. اصفهان: فردا.
    3. ایبرمز، ام. اچ. (1384). فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی. ترجمۀ سعید سبزیان. چاپ اوّل. تهران: رهنما.
    4. بیهقی، ابوالفضل محمّد بن حسین. (1356). تاریخ بیهقی. تصحیح علی اکبر فیّاض. چاپ دوم. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
    5. بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین. (1389). تاریخ بیهقی. 2 جلد. تصحیح محمدجعفر یاحقّی و مهدی سیّدی. چاپ سوم. تهران: سخن.
    6. جهاندیده، سینا. (1379). متن در غیاب استعاره (بررسی ابعاد زیباشناسی تاریخ بیهقی). چاپ اوّل. رشت: چوبک.
    7. چهری، طاهره و دیگران. (1392). «تحلیل تقابل­ها و تضادهای واژگانی در شعر سنایی». پژوهشنامۀ گوهر گویا. دورة 7، شمارة 2. صص 158-141.
    8. حقیقت، سیّدصادق. (1385). روش­شناسی علوم سیاسی. چاپ اوّل. قم: نشر دانشگاه مفید.
    9. حیاتی، زهرا. (1388). «بررسی نشانه­شناختی عناصر متقابل در تصویرپردازی اشعار مولانا». فصلنامة نقد ادبی. دورة 2، شمارة 6. صص 24-7.
    10. شریف­نسب، مریم. (1394). «تقابل­های دوگانه در داستان­های عامه». دو فصلنامة فرهنگ و ادبیات عامه. دورة 3، شمارة 6. صص 21-1.
    11. صفوی، کورش. (1399). درآمدی بر معنی­شناسی. چاپ ششم. تهران: سورة مهر.
    12. عطّار، فریدالدّین محمد. (1384). تذکره الاولیاء. تصحیح و توضیحات محمد استعلامی. چاپ پانزدهم. تهران: زوار.
    13. فرضی، سارا و پورخالقی چترودی، مه­دخت. (1388). «تأویل حکایت دو زاهد از تاریخ بیهقی بر اساس نظریة ژک لکان». جستارهای ادبی. دورة 42، شمارة 164. صص 142-115.
    14. قاسم­زاده، علی. (1396). همزیستی ادبیّات تطبیقی و نظریه­های ادبی. چاپ اوّل. قزوین: جهاد دانشگاهی.

    15.کرمی، محمدحسین. (1389). بررسی تحلیلی حکایت­های تاریخ بیهقی. چاپ اوّل. مشهد: به­نشر.

    1. محمودی، معصومه. (1396). «نگاهی به کنش­های گفتاری در شخصیّت­های داستان دو زاهد از تاریخ بیهقی». در چهارمین همایش متن­پژوهی ادبی. تهران، 30 آذر 1396. صص 240-211.