نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

بررسی و تحلیل مجالس وعظ شیخ ابوسعید ابی‌الخیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

*دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد *مدرس مدعو گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

یکی از راههای پخش و اشاعۀ تعالیم صوفیه، گسترش مواعظ، اندرزها و توصیه‌های گران‌بهای پیران و مشایخ تصوّف است که بر منابر و کرسی‌ها و حلقه‌های بحث و درس با حضور شاگردان، طالبان، مریدان و هواداران تشکیل می‌شد، و به صورت ملفوظات و تقریرات بیان می‌گردید. به این گونه جلسات و حلقه‌های بحث و درسِ صوفیان که نوعی سخنرانی مکتوب با لحن گفتاری و خطابی توأم با پند، اندرز و موعظه است و برحسب اشارۀ شیخ و مراد و یا به استدعای مردم و مریدان تشکیل می‌گردید، مجلس وعظ می‌گویند.

شیخ ابوسعید ابی‌الخیر (متوفی440 ﻫ .ق) در پایان مجاهدات بسیار، سرانجام به تربیت و ارشاد طالبان مشغول شد و در نیشابور، مهنه، طوس و... مجالس وعظ او بسیار مورد توجه علاقه‌مندان واقع شد. به دلیل اطلاعات وسیع و کثیر در تفسیر قرآن، حدیث، فقه و ادبیات، مواعظ وی همواره سرشار از این گونه مباحث بود و به سبب ذوق لطیف و حدّت ذهن و حسن محاوره، حاضران در مجلس را مجذوب‌ خود می‌کرد.

در این مقاله سعی شده است ابعاد مختلف مجالس شیخ ابوسعید ابی‌الخیر بر اساس کتاب‌های حالات و سخنان ابوسعید ابی‌الخیر(جمال‌الدین ابوروح) و اسرارالتوحید فی‌ مقامات شیخ ابی‌سعید(محمّد بن منور)، که در این زمینه بسیار حکایت کرده‌اند، مورد بحث و بررسی قرار‌گیرد. همچنین انگیزه‌های شیخ ابوسعید برای برگزاری مجالس وعظ، نحوۀ آغاز و ختم سخن، حالات درونی ابوسعید و حاضران در مجالس، محتوای مجالس، زینت‌های سخنوری، طرز بیان و لحن سخن (شامل لحن‌های آمرانه، خطابی، نصیحت‌گرانه و...) با ذکر شاهد مثال‌های متعدد تحلیل می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Review and analysis of sermons of Sheikh Abu Saeed Abi al-Khair

نویسنده [English]

  • Elham Ganj Karimi
* Ph.D. in Persian language and literature, Ferdowsi University of Mashhad * Invited lecturer of Persian language and literature department of Shahid Bahonar University of Kerman
چکیده [English]

One of the ways of spreading the teachings of Sufi is diffusion of the precious sermons, teachingsandrecommendations of Sufis heads and figures or elders, which were held on pulpits and chairs and discussion circles with the presence of students, disciples and followers, and were expressed in the form of lectures and speeches.Such meetings and groups of discussion and lessons of Sufis, which are a type of written dialogue with a speech tone and address combined with advice, guidance and sermon, and are organized according to the teachings of Sheikh and teacher or at the request of people and disciples, are called sermons meetings.Sheikh Abu Saeed Abi Al Khair who engaged in the training and guidance of the students. Due to his wide and abundant information in the interpretation of the Qur'an, hadith, jurisprudence and literature, his sermons were always full of such topics, and due to his subtle taste, sharpness of mind and good conversation, he captivated the audience in the assembly.In this article, various aspects of himgatherings have been discussed and investigated based on the books Abu Saeed States and Speeches and The Mysteries of Unification which have narrated a lot in this field. Also, the motivations of Sheikh Abu Saeed for holding sermons, the manner of beginning and ending the speech, the inner states of Abu Saeed and those present in the meetings, the content of the meetings, the ornaments of the speech, the manner of expression and the tone of the speech with mention of the witness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sufism
  • assembly speech
  • Abu Said Abi al-Khair
  • Persian prose
فهرست منابع
الف.منابع فارسی
۱.  قرآن کریم. ترجمة مهدی الهی قمشه ای.
۲.  ابوروح، جمال الدین. (1384). حالات وسخنان ابوسعید ابی‌الخیر. تصحیح محمّدرضا شفیعی‌کدکنی. چاپ ششم،  تهران: سخن.
۳.  ابی‌الخیر، ابوسعید. (۱۳۸۵). چشیدن طعم وقت (مقامات کهن و نو یافتة ابوسعید ابی‌الخیر). تصحیح محمّد‌رضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.
۴. برزگر، حسین. (1380). «ابو‌سعید ابی‌الخیر». مندرج در دانشنامة ادب فارسی. چاپ دوم. صص4۲-4۰. تهران: انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
۵. پور جوادی، نصرالله.(۱۳۸۰). «لطائف قرآنی در مجالس سیف‌الدین باخرزی». نشریة معارف، شمارة یک. صص۲۴- ۳. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
۶.دامادی، سیّد محمّد. (1367). ابوسعید نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
۷. درودیان، ولی‌الله. (1380). «اسرارالتوحید». دانشنامة ادب فارسی. صص 10۲-10۱. تهران: انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
۸. ‌رستگار فسایی، منصور. (1380). انواع نثر فارسی. تهران: سمت
۹. زرّین‌کوب، عبدالحسین. (۱۳۴۲). ارزش میراث صوفیه. تهران: امیرکبیر
۱۰. زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1383). تصوّف ایرانی درمنظر تاریخی آن. ترجمۀ مجد الدین کیوانی. تهران: سخن.
۱۱. زرّین‌کوب، عبد‌الحسین.( 1380). جستجو در تصوف ایران. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
۱۲. شفیعی‌کدکنی، محمّد رضا. (1385). مقدمة چشیدن طعم وقت (مقامات کهن و نو یافتة ابوسعید ابی‌الخیر). تهران: سخن.
۱۳. شفیعی‌کدکنی، محمّد‌رضا.( ۱۳۶۶). مقدمة اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی‌سعید. تهران: آگاه.
۱۴. شفیعی‌کدکنی، محمّد‌رضا.( ۱۳۸۴). مقدمۀ حالات و سخنان ابوسعید ابی‌الخیر. چاپ ششم.  تهران: سخن.
۱۵. صفا، ذبیح الله.(1381). تاریخ ادبیّات ایران. چاپ پانزدهم، تهران: فردوس.
۱۶. فاضل، علی. (1380). «جُستاری نو در نثر تعلیمی صوفیه». مندرج در محقق نامه، به اهتمام بهاءالدین خرمشاهی و جویا جهان بخش، صص 9۹۵-9۵۲. تهران: سینا نگار.
۱۷. مایر، فریتس. (1378). ابوسعید ابی‌الخیر(حقیقت و افسانه). ترجمۀ مهرآفاق بابیوردی. تهران: نشر دانشگاهی.
۱۸. محمّد بن منوّر. (1366). اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی‌سعید. مقدمه و تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگاه.
۱۹. مطهری، مرتضی. (1383). ده گفتار. چاپ بیستم. تهران: صدرا.
۲۰. یوسفی، غلامحسین. (1370). دیداری با اهل قلم. چاپ سوم. تهران: علمی.