نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

جنیدنامه، شبیه‌ترین قصة بلندِ عامیانه به ساختارِ طومارهای نقالی شاهنامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات فارسی- دانشکده علوم انسانی- دانشگاه آیت الله بروجردی- بروجرد

چکیده

جنیدنامه یکی از قصه‌های بلندِ عامیانه است که به تقلید از حمزه‌نامه، و به عنوانِ پیش‌درآمدی بر ابومسلم‌نامه به رشتة تحریر درآمده است. از این اثر فقط دو نسخه بر جای مانده است: یکی به زبان ترکی و دیگری به زبان فارسی؛ که نسخة دستنویس فارسیِ آن متعلق به اواخر حکومت قاجاریه است که توسط حسین اسماعیلی تصحیح گردیده و در ابتدای کتاب ابومسلم‌نامه به چاپ رسیده است. هرچند جنیدنامه از قصه‌های تخیلیِ دینی ـ عاشقانة ادبیات عامه به شمار می‌آید، ولی نکتة مهم و قابل ذکر دربارة آن، این است که ساختار و زبانی نزدیک به روایات و طومارهای نقالی شاهنامه دارد؛ به‌گونه‌ای که از میانِ انبوهی از قصه‌های عامیانة بلندِ پارسی چون داراب‌نامه، سمک عیار، اسکندرنامه، حمزه‌نامه، ابومسلم‌نامه و ...، شبیه‌ترین قصه به طومارهای نقالی شاهنامه است. نگارنده در این مقاله که از روش توصیفی ـ تحلیلی بهره جسته، سعی نموده است تا این تأثیرپذیریِ جنیدنامهاز طومارهای نقالی شاهنامه را از منظر ساختار زبانی (با تأکید بر گزاره‌های قالبی)، بن‌مایه‌های داستانی، الگوبرداری‌های داستانی، نَسَب‌تراشی برای شخصیت‌های قصه، و الگوبرداری از داستان‌های شاهنامه و ساختِ قصه‌های جدید ( به روش طومارهای نقالی) مورد واکاوی و بررسی قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Jonayd-nameh, the most similar long folk story to the structure of Shah-nameh narrative scrolls

نویسنده [English]

  • Behzad Atooni
Department of Persian Language and Literature ; faculty of humanities ; university of Ayatollah Boroujerdi ; boroujerd
چکیده [English]

Jonayd-nameh is one of the long folk tales that was written in imitation of Hamzeh-nameh and as a prolgue to Abu Moslem-nameh. There are only two copies of this work: one in Turkish and the other in Persian; The Persian manuscript of which belongs to the end of the Qajar rule, which was edited by Hossein Ismaili and published at the beginning of the book of Abu Moslim-nameh. Although Jonayd-nameh is one of the religious-love fiction of popular literature, the important and noteworthy point about it is that its structure and language are close to Shahnameh narrative scrolls. In such a way that among the group of long Persian folk tales such as Darab-nameh, Samak Ayyar, Eskandar-nameh, Hamzeh-nameh, Abu Moslem-nameh, etc., this story is the most similar to Shah-nameh scrolls. In this article, using the descriptive-analytical method, the author has tried to analyze the influence of Jonayd-nameh from the Shahnameh scrolls ,from the perspective of language structure (with emphasis on formal sentences), story motifs, story models, establishing a kinship relationship for the characters of the story, and modeling of The stories of the Shahnameh and create new stories (in the manner of scrolls) .

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jonayd-nameh
  • folk tales
  • narrative scroll
  • motif

مراجع

  1. فهرست منابع

    1. آموزگار، ژاله. (1386). زبان، فرهنگ و اسطوره. تهران: معین.
    2. آیدنلو، سجاد. (1390). «ویژگی‌های روایات و طومارهای نقالی». شعر پژوهی. دوره 3. شماره 1، (پیاپی 7)، صص 28-1.
    3. اتونی، بهزاد. (1400). «عناصر و سنت‌های عیاری در داستان رستم یکدست/ کُله دست. (براساس طومارهای نقالی و داستان‌های عامیانه پهلوانی)». فرهنگ و ادبیات عامه، سال 9، شماره 39، صص 249-213.
    4. اسدی طوسی، ابونصر علی بن احمد. (1389). گرشاسب‌نامه. تصحیح حبیب یغمایی، تهران: دنیای کتاب.
    5. بویس، مری. (1368). گوسان پارتی و سنّت نوازندگی در ایران. ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران: توس.
    6. بیغمی (1339). داراب‌نامه. تصحیح ذبیح‌الله صفا، ج 1، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    7. بیهقی، ابوالفضل. (1383). تاریخ بیهقی. تصحیح علی‌اکبر فیاض، به اهتمام محمدجعفر یاحقی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
    1. پویان‌مهر، میترا ؛ طالبیان، یحیی. (1390). «بررسی اجزای کلام در جنیدنامه»، متن‌شناسی ادب فارسی، دوره 3، شماره 2 ( 2)، صص 1-8.
    2. خالقی مطلق، جلال. (1386). حماسه: پدیده‌شناسی تطبیقی شعر پهلوانی. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
    3. درّی، نجمه؛ حسن ذوالفقاری، زهرا بحرینیان. (1397). «نقالی‌های مکتوب به عنوان یک ژانر ادبی در نثر فارسی». نثر پژوهی ادب فارسی، سال 21، دورۀ جدید، شمارۀ 44: صص 36-17.
    4. دینوری، ابن قتیبه. (1418 هـ.ق). عیون الاخبار. بیروت.
    5. رازی، فریده. (1395). نقالی و روحوضی. تهران: مرکز.
    6. رستم‌نامۀ نقالان. (1398). تصحیح محمدجعفر یاحقی و فاطمه ماه‌وان، تهران: سخن.
    7. سام‌نامه. (1392). تصحیح وحید رویانی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
    8. شاهنامۀ نقالان. (1396). عباس زریری اصفهانی، ویرایش جلیل دوستخواه، تهران: ققنوس.
    9. شاهنامۀ هفت‌لشکر. (1400). تصحیح محمدجعفر قنواتی و زهرا محمدحسنی صغیری، تهران: خاموش.
    10. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1381). «نگاهی به طرازالاخبار»، نامۀ بهارستان، سال سوم، شمارۀ اول، دفتر 5، صص 122-109.
    11. طرسوسی، ابوطاهر .(1380). ابومسلم‌نامه. به کوشش حسین اسماعیلی، تهران: معین- قطره- انجمن ایران‌شناسی فرانسه.
    12. طومار شاهنامه. (1399). سیدمصطفی سعیدی، 2 ج، تهران: خوشنگار.
    13. طومار نقالی شاهنامه. (1391). مقدمه و ویرایش سجاد آیدنلو، تهران: به‌نگار.
    14. طومار کهن شاهنامه فردوسی. (1395). به کوشش جمشید صداقت‌نژاد، تهران: دنیای کتاب.
    15. طومار جامع نقالی شاهنامه. (1397). به قلم محمّد شریف نایگلی، به کوشش فرزاد قائمی، مشهد: به نشر.
    16. عاشورپور، صادق. (1389). نمایش‌های ایرانی. ج 4، تهران: انتشارات مصور.
    17. عباسی، سکینه؛ یداله جلالی پندری. (1391). «نقد و بررسی کارکرد انواع قهرمانان در قصۀ بلند عامیانۀ جنیدنامه»، مجلۀ بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال چهارم، شمارۀ سوم، پیاپی 13: صص 114-93.
    18. عباسی، سکینه؛ جلالی پندری، یدالله. ( 1393). «درنگی بر ظرفیت‌های فانتزی در جنیدنامه»، مطالعات ادبیات کودک، سال5، شماره 1 ( 9)، صص 93-114.
    19. غلامحسین‌زاده، غلامحسین؛ ذوالفقاری، حسن؛ فرخی، فاطمه. ( 1389). «ساختارشناسی بن‌مایه‌های حمزه‌نامه»، نقد ادبی، دوره 3، شماره 11-12، صص 205-232.
    20. فخرالزمان قزوینی، عبدالنبی. (1393). طرازالاخبار. تصحیح سیدکمال حاج سید جوادی، با همکاری حسن یاسینی، تهران: فرهنگستان هنر.
    21. فردوسی، ابوالقاسم. (1366). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق، ج 1، نیویورک: Bibliotheca Persic.
    22. فردوسی، ابوالقاسم. (1369). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق، ج 2، نیویورک و کالیفرنیا، پخش: انتشارات مزدا.
    23. قزوینی رازی، عبدالجلیل. (1358). نقض. تصحیح میرجلال‌الدین محدث، تهران: انجمن آثار ملی.
    24. قصۀ حمزه. (1347). به کوشش جعفر شعار، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    25. کاشفی سبزواری، حسین. (1350). فتوت‌نامۀ سلطانی. به اهتمام محمدجعفر محجوب، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
    26. مجمل التواریخ و القصص. (1389). تصحیح ملک الشعرای بهار، تهران: اساطیر.
    27. محجوب، محمدجعفر (1349)، «تحول نقالی و قصه‌خوانی، تربیت قصه‌خوانان و طومارهای نقالی»، انجمن فرهنگ ایران باستان، دورۀ هشتم، شمارۀ 1، صص 66-39.
    28. منوچهرخان حکیم. (1388). اسکندرنامه. به تصحیح علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: سخن.
    29. میلز، مارگارت. (1387). «با مردم بد نشست و برخاست مکن (تحلیلی بر سلیم جواهری)»، دو روایت از سلیم جواهری، به کوشش محمد جعفری (قنواتی)، تهران: مازیار.
    30. هفت‌لشکر. (1377). تصحیح مهران افشاری و مهدی مداینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    31. ناصری، مسلم. ( 1400). «نشانه‌شناسی گفتمانی وجوه تاریخی، حماسی ـ دینی و خیالی قصة حمزه‌نامه در مقایسه با ابومسلم‌نامه»، مطالعات تاریخی جهان اسلام، دوره 9، شماره 19، صص 215-253.
    32. نثر نقالی شاهنامه. (1398). تصحیح رضا غفوری، تهران: آروَن.
نثرپژوهی ادب فارسی
دوره 25، شماره 52
دی 1401
صفحه 1-26

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار