نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

بازخوانی و تبیین نسخۀ خطی «شرح تحفةالعراقین» با شرح غلام‌محمد غوثی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

چکیده

«شرح تحفةالعراقین»اثر «غلام محمد غوثی» ازفارسی‌نویسان سده‌ی دوازدهم است، وی دراین اثر کوشیده است تانکات برجسته‌ اشعار خاقانی را با نمونه‌های علمی‌ادبی و تعاریف موجود همان دوره توضیح داده، و همین سبب شده تا جزء بهترین شروح ادب فارسی به شمار آید و قطعا به دلیل دانش و اطلاعات سرشار و دقت فراوان شارح در فحص، بحث و بیان ظرافت لغت، دستور، معانی و بیان، راه‌گشای پژوهش‌گران و دانش‌جویان در شرح دشواری‌های ابیات «تحفةالعراقین خاقانی» خواهد بود. مقاله حاضر جستاری است در ارائه پاسخی مستدل به این پرسش های اصلی و محوری که محمد غوثی کیست؟ چه آثاری از او برجای مانده است؟ روش اودر«شرح تحفةالعراقین» چیست؟متن نسخه اساس چه ویژگی هایی دارد؟این نسخه تا چه اندازه به حل دشواری های مثنوی تحفه العراقین خاقانی کمک خواهد کرد؟ معانی و مفاهیم ابیات تحفه العراقین در سده 12 هـ .ق تا چه اندازه ای تغییر کرده و چگونه شرح داده شده است؟ غوثی این شرح را بر اساس ابیات «تحفةالعراقین» یا همان «ختم‌الغرایب» وبا استناد به آثار پیشینیان و از دیگر شروح نگاشته شده‌ی موجود بر این کتاب و قاموس‌دانان بزرگی چون فارابی و میرصدرالدین و قاموس‌هایی چون رساله معاینات، صاحب صحاح، حدود سنجری و...نگاشته است. شناسایی و تصحیح این آثار، علاوه بر جایگاه ادبی خاص خود در شرح و تفسیر دشواری‌های یکی از آثار مهم حوزه شعر، عرفان و تصوف، در تبیین گستره‌ زبان فارسی در حوزه‌ شعر نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این پژوهش با روش تحلیل متن اثر و به شیوه‌ قیاسی انجام شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Introducing and explaining the manuscript "Description of Tohfatʼlaraqein Khaqani" by Gholam Mohammad Ghowsi

نویسندگان [English]

  • Masoumeh Pourfarji 1
  • Farzaneh Sorkhi 2
  • Shabnam Hatampour 2
  • Shahin Ghasemi 3
1 PhD student in Department of Persian language and literature, Shoushtar Branch, Islamic Azad University , Shoushtar, Iran.
2 Assistant Professor Department of Persian Language and Literature, Shoushtar Branch , Islamic Azad University, Shoushtar, Iran.
3 Assistant Professor Department of Persian Language and Literature, Ahvaz Branch , Islamic Azad University, Ahvaz, Iran.
چکیده [English]

"Sharh Tohfat Ol-Iraqin" is the work of Gholam Mohammad Ghowsi, he has tried to explain the important points of Khaghani's poems with scientific-literal examples and definitions of that era, and this is why it is considered one of the best explanations of Persian literature, and certainly one of the Persian writers of the twelfth century. Expressing the delicacy of words, grammar, meanings, and expression will pave the way for researchers and students in describing the difficulties of the verses of "Tohfat Ol-Iraqin Khaqani". Ghousi based this commentary on the verses of "Tohfat Ol-Iraqin" or the "Khatm Ol-Gharaeb" and quoting the works of the predecessors and other written commentaries on this book and great dictionaries such as Farabi and Mir Sadr al-Din and dictionaries such as Resaleye Moayenat, the owner of Sahah, Hodoode Sanjari, etc. have been written. Identifying and correcting these works, in addition to their special literary position in describing and interpreting the difficulties of one of the important works in the field of poetry, mysticism, and Sufism, is also of special importance in explaining the scope of the Persian language in the field of poetry. This research has been done by the method of text analysis of the work and in a deductive way.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ghowsi
  • Description
  • Tohfat Ol-Iraqin
  • Khatm Ol-Gharaeb
  • Manuscript

مراجع

  1. فهرست منابع

    الف) منابع فارسی

    1. اسکویی، نرگس. (1394). «لحن حماسی در شعر خاقانی». فصل‌نامۀ نثرپژوهی ادب فارسی، دورۀ 18، شمارۀ 37، صص 1-27.
    2. اسمندجونقانی، علی. (1400). «ساختار و مبانی علمی تصحیح متون ادبی». فصلنامۀ مطالعات شهریار پژوهی، دورۀ 8، شمارۀ 31، صص 437-458.
    3. ایرج‌پور، محمد ابراهیم. (1398). «ویژگی‌های ناگفته شعر و فضای ادبی عصر قاجار». فصل‌نامۀ فنون ادبی، سال 7، شمارۀ 28، صص 15-30.
    4. براون، ادوارد. (1375). تاریخ ادبیّات. ترجمة بهرام مقدادی، ج 4، تهران: مروارید.
    5. بهار، محمّدتقی. (1370). سبک­شناسی. ج3، تهران: امیرکبیر.
    6. بهفر، مهری. (1395). «آیا می‌توان متون ادبی را با اجزاء متون ناهم‌سنخ دیگر تصحیح کرد؟». فصلنامۀآینۀ میراث، سال 14، شمارۀ 59، صص 97-108.
    7. ترکی، محمّدرضا و دامن‌کش، موسی. (1396). «تصحیح مجدّد برخی عبارات آشفته در نامه‌های خاقانی». فصل‌نامۀ پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، سال6، شمارۀ 2، صص: ۷۵ -۹۱.
    8. جلالی، علی و فروزنده فرد، منوچهر. (1397). «ملاحظات ویرایش متون کهن با توجه به «هنرسازه»ای بدیعی». فصل‌نامۀ فنون ادبی، سال10، شمارۀ 24، صص ۹۷ -۱۱۴.
    9. جهانبخش، جویا. (1381). «تصحیح متون کهن؛ مفهوم، عناصر، روش‌ها.». فصل‌نامۀ پژوهش و حوزه، شمارۀ۱۰، صص ۱۲۲- 134.
    10. حسینی‌وردنجانی، سید محسن. (1396). «از ختم الغرایب تا تحفه العراقین». فصل‌نامۀ پژوهش‌های ادبی، شماره 65، صص 29-54.
    11. خاقانی شروانی، بدیل بن علی. (1396). دیوان خاقانی شروانی. به کوشش جهانگیر منصور، چاپ 12، تهران: گل‌آراء.
    12. خاقانی شروانی، بدیل بن علی. (1393). ختم‌الغرایب (تحفه‌العراقین). به کوشش یوسف عالی عبّاس‌آباد، چاپ 10، تهران: سخن.
    13. خاقانی شروانی، بدیل بن علی. (1357). دیوان خاقانی شروانی. به کوشش دکتر ضیاءالّدین سجّادی، تهران: زوّار.
    14. دالوند، یاسر و عزیزی، مجید. (1398). «تبیین اهمّیّت جنبه‌های بلاغی در تصحیح متون (با تکیه بر صنعت ایهام)». فصلنامۀ کهن نامه ادب پارسی، سال 10، شمارۀ29، صص 1-22.
    15. رنجبر، ابراهیم.(1400).«سیمای ایرانِ عهدِ قاجاریه در«سرگذشت حاجی‌بابای اصفهانی» و«ستارگان فریب‌ خورده». فصل‌نامۀ ادبیّات تطبیقی، سال13، شمارۀ 24، صص 39-65.
    16. ریپکا، یان. (1386). تاریخ ادبیّات ایران: از دوران باستان تا قاجاریه. ترجمۀ عیسی شهابی، تهران: سمت.
    17. زرّین­کوب، عبدالحسین.(1354). دیدار با کعبةجان. تهران: سخن.
    18. سجادی، ضیاءالدّین. (1399). دیوان خاقانی شروانی. تهران: آگاه.
    19. ستوده نیا، محسن. (1395). «نقد خاقانی پژوهی در تذکره های فارسی». کاوش نامه زبان و ادبیات فارسی، شماره 33، صص 9-61.
    20. سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس و حجازی، الهه. (1401). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگه.
    21. سلطان‌محمّدی، امیر و سادات ابراهیمی، سیّدمنصور. (1398).«شرح چند بیت از خاقانی با رویکردی انتقادی به دیگر شروح». فصل‌نامۀ متن‌شناسی ادب فارسی، سال 11، شمارۀ 44، صص: ۱۱۳ -۱۳۳.
    22. شمیسا، سیروس.(1393). سبک­شناسی نثر. تهران: میترا.
    23. صفا، ذبیح‌الله. (1381). تاریخ ادبیّات در ایران. جلد دوم، تهران: فردوس.
    24. عالی عبّاس‌آباد، عباس.(1384). «نگاهی به ختم‌الغرایب، قدیم‌ترین نسخه تحفه‌العراقین». فصل‌نامه مولوی پژوهی، شماره 6، صص 61-79.
    25. عبدالّلهی، مجتبی؛ پارسانسب، محمد و عابدی، محمود. (1399). «ضرورت تصحیح دیوان فلکی شروانی». فصل‌نامۀ شعر پژوهی (بوستان ادب)، سال12، شمارۀ 45، صص: 135-158.
    26. غوثی، غلام‌محّمد. (1124). شرح تحفةالعراقین خاقانی. شماره نسخه شصت و یک ردیف 508، لندن: بادلیان.
    27. قریب، یحیی. (1373). مقدّمه و تعلیقات بر تحفة العراقین. تهران: فرهنگ.
    28. کاشانی، عزّالدین محمود. (1381). مصباح­الهدایه و مفتاح­الکفایه. مقدمه و تصحیح استاد جلال­الدین همایی، تهران: زوار.
    29. مایل هروی، نجیب. (1379). نقد و تصحیح متون (مراحل نسخه‌شناسی و تصحیح نسخه‌های خطّی فارسی). مشهد: آستان قدس رضوی.
    30. مجرد، مجتبی. (1398). «غایت‌شناسی نقد و تصحیح متون». فصل‌نامۀ نقد و نظریۀ ادبی، سال 2، شمارۀ 8، صص 125-140.
    31. وفایی، عباسعلی و حسینی میرمحمدی، سید مهدی. (1396). «تاثیر به کارگیری حوزه معنایی و واژگانی در تصحیح متن تعلیمی». فصلنامۀ پژوهشنامۀ ادبیاّت تعلیمی، سال9، شمارۀ 36، صص 1-20.
    32. هدایت، رضاقلی. (1389). مجمع الفصحاء: بخش دوم (جلد 1)، چاپ 16، تهران: امیرکبیر.

     

    ب) منابع عربی

    1. رافعی، عبدالکریم بن محمّد.(1376). التّدوین فی‌اخبار القزوین، جمیعة المخطوطات الایرانیة. تهران: عطارد.
نثرپژوهی ادب فارسی
دوره 25، شماره 52
دی 1401
صفحه 51-71

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار