نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

پیشنهاد تصحیح قیاسی چند واژه در عتبۀ الکتبه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

چکیده

«روش قیاسی» از دشوارترین شیوه های تصحیح متون است که بیشتر برای آثاری که یک نسخۀ خطی از آن ها یافت شده است به کار می رود. یکی از آثار منشیانۀ ادبیات فارسی که تاکنون دو بار به این شیوه تصحیح شده، کتاب «عتبۀالکتبه» اثر منتجب الدین بدیع جوینی است. بررسی عتبۀالکتبه نشان می دهد که برخی واژه ها با ضبط های نادرست در متن این کتاب وجود دارد که از چشم مصححان محترم پنهان مانده است. در این مقاله، پانزده مورد از این ضبط های نادرست استخراج و صورت صحیح آن ها پیشنهاد شده است. روش کار در این پژوهش بر تصحیح این واژه ها و پیشنهاد ضبط اصیل و مناسب آن ها به شیوۀ قیاسی و با استناد به قرائن و شواهد موضوعی و زبانی از متن کتاب عتبۀ الکتبه و متون دیگر استوار است. نتیجۀ این پژوهش نشان می دهد که اغلب این ضبط های نادرست از نوع تحریف و تصحیف است که در اثر تصرف کاتبان و بدخوانی مصححان به کتاب عتبۀ الکتبه راه یافته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Proposal of some Comparatively -Edited Corrections for a few Words in Atabat-ol-Kataba

نویسنده [English]

  • Mohammadreza Masoumi
Persian Language and Literature Department, Yasuj Branch, Islamic Azad University, Yasuj, Iran.
چکیده [English]

"Comparatively -Edited " is one of the most difficult methods of text correction, which is mostly used for works that one manuscript of them has been found . One of the correspondence works of Persian literature that has already been corrected twice in this way is the book "Atabat-ol-Kataba" authored by Montajab-o-ddin Badi'e Joveini .A study of Atabat-ol-Kataba shows that there are some words with erroneous records in the text of this book which have been all hidden from the eyes of editors. In the present article, fifteen cases of those erroneous records have been extracted and their alternative correct forms have been proposed. The research methodology includes the correction of the incorrect words and proposing their original, appropriate records in a Comparative way by making reference to some thematic and linguistic evidences from the text of Atabat-ol-Kataba and other relevant texts. The results indicate that most of these erroneous records are of the incorrectness are of a tahrif (wrong replacement of letters) and tashif (wrong replacement of tittles on letters), resulting from manipulations by the scribes or misreadings by the editors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Atabat-ol-Kataba
  • Comparative Editing
  • Erroneous Records
  1. انوری، حسن. (1372). اصطلاحات دیوانی دورۀ غزنوی و سلجوقی. چاپ دوم. تهران: انتشارات سخن.
  2. ایرانی، نفیسه.(1395). کهن‌ترین فرهنگ‌نامۀ فارسی دانش استیفا. به کوشش نفیسه ایرانی و علی صفری آق‌قلعه. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
  3. بهاءالدین بغدادی، محمد بن مؤید.(1385). التوسّل الی الترسّل. تصحیح احمد بهمنیار. تهران: اساطیر.
  4. جر، خلیل.(1376). فرهنگ لاروس. ترجمۀ سید حمید طبیبیان. چاپ هفتم. تهران: امیرکبیر.
  5. حائری یزدی، محمد حسن.(1380). وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفایی اقتصاد اسلامی. ویراستۀ جعفر شریعتمداری. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
  6. دهخدا، علی­اکبر.(1377). لغت­نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  7. رشید وطواط، محمد بن محمد.(1383). نامه‌های رشید‌الدین وطواط. با مقدمۀ قاسم تویسرکانی. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
  8. رشیدالدین فضل‌الله.(1364ق). مکاتبات رشیدی. به سعی و اهتمام و تصحیح محمد شفیع. لاهور: ایجوکیشنل پریس.
  9. سهل­آبادی، مهین. (1349). «ترجمۀ متون نظم و نثر عربی به فارسی و اعراب­گذاری و تصحیح اغلاط کتاب عتبۀ­الکتبه». محمدجواد شریعت. پایان­نامۀ کارشناسی زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه اصفهان.
  10. شمس منشی، محمدبن هندوشاه.(1395). دستورالکاتب فی تعیین المراتب. تصحیح و تحقیق علی‌اکبر احمدی دارانی. تهران؛ اصفهان: مرکز پژوهشی میراث مکتوب و دانشگاه اصفهان.
  11. ظهیری سمرقندی، محمد بن علی. (1397). غرۀالالفاظ و نزهۀالالحاظ. با مقدمه و تصحیح محسن ذاکرالحسینی. چاپ اول. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
  12. عمادی حائری، سیدمحمد. (1387). «تصحیح متون با تأکید بر تصحیح متون فارسی». گزارش میراث. دورۀ دوم، شمارۀ 25 و 26، صص 4- 10.
  13. مایل هروی، نجیب. (1369). نقد و تصحیح متون. مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
  14. مجدی، موفّق بن محمد. (بی­تا). مصباح الرسائل و مفتاح الفضائل. استانبول: کتابخانۀ فاتح. نمرۀ مسلسل 3020.
  15. المختارات من الرسائل.(1378). به کوشش غلامرضا طاهر و ایرج افشار. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
  16. معصومی، محمدرضا. (1400الف). «تأملی در شرح عتبۀ­الکتبه به اهتمام مریم صادقی». تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی(دهخدا). دورۀ 13، شمارۀ 3، صص 351-380. ­­معصومی، محمدرضا. (1400ب). «تصحیح قیاسی یا تغییر ذوقی؟ نقدی بر تصحیح مجدد عتبۀ­الکتبه». متن­شناسی ادب فارسی. دورۀ 13، شمارۀ 3، صص 67-89.
  17. منتجب‌الدین بدیع، علی بن احمد. (1396). عتبۀالکتبه؛ گزیده‌ای از مراسلات دیوان سلطان سلجوقی. به اهتمام مریم صادقی. چاپ اول. تهران: نگاه معاصر.
  18. منتجب‌الدین بدیع، علی بن احمد.(1384). عتبۀالکتبه؛ مجموعه مراسلات دیوان سلطان سنجر. تصحیح و اهتمام محمد قزوینی و عباس اقبال آشتیانی. تهران: اساطیر.
  19. منشی کرمانی، ناصرالدین.(1394). سمط العلی للحضرۀ العلیا (تاریخ قراختائیان کرمان). تصحیح مریم میرشمسی. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
  20. میهنی، محمد بن عبدالخالق.(1389). آیین دبیری. تصحیح و توضیح اکبر نحوی. چاپ اول. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  21. نورالدین منشی.(1381). وس‍ائ‍ل‌‌ال‍رس‍ائ‍ل‌ و دلائ‍ل‌‌ال‍ف‍ض‍ائ‍ل. تصحیح و توضیح رضا سمیع‌زاده. ت‍ه‍ران‌: ان‍ج‍م‍ن‌ آث‍ار و م‍ف‍اخ‍ر ف‍ره‍ن‍گ‍ی.