نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

استفاده مجمل فصیحی از چهارمقاله (اثبات ترامتنیّت بین این دو اثر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

2 زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

فصیح خوافی (777-845هـ.ق) کتاب مجمل فصیحی را در قرن نهم هجری نگاشت، غالباً هر اثری بهنوعی با آثار قبل و بعد از خودش در ارتباط است. آگاهی از مأخذ یک اثر به شناخت هر چه بهتر آن کمک میکند. یکی از راههای شناخت محتوا، ساختار و جایگاه یک اثر، پی بردن به میزان و چگونگی ارتباط آن با آثار قبل از خودش است. ترامتنیّت نظریّهای است که به انواع ارتباط بین متون با یکدیگر میپردازد. فصیح خوافی در بسیاری از موارد به منظور جلوگیری از اطالة کلام از ذکر منبع خودداری نموده؛ از جمله روایتهای وفات اسکافی و عصیان ماکان کاکوی که در شمار حوادث سال 386هـ.ق بیان شدهاند. سوال پژوهش یافتن منبع خوافی در این دو حکایت و اثبات آن است. با تعمق در دو کتاب چهارمقاله و مجمل فصیحی و بررسی و مقایسة آن دو از نظر شباهتهای بینامتنی، مشخص گردید که سه حکایت چهارمقاله در مجمل فصیحی نیز ذکر شدهاند. وجود اشتباهات تاریخی مشترک، عبارتهای مشابه و جزئیات مشترک بین دو روایت مجمل فصیحی در ذکر حوادث سال 386هـ.ق و حکایتهای اول و دوم مقالة اول چهارمقاله، همچنین پیرامتنیّت موجود در ماجرای پیشگویی خیّام در مجمل فصیحی با حکایت هفتم از مقالة سوم چهارمقاله اثبات مینماید چهارمقاله که در قرن ششم هجری توسط نظامی عروضی نوشته شده، منبع فصیح خوافی در نگارش روایتهایی است که در ذکر حوادث سال 386 هـ.ق در مورد اسکافی و ماکان آورده است

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Chahar Maghale and Mojmal Fasihi (The Proof of transtextuality between these two works)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ranaie 1
  • Zahra Ekhtiari 2
1 Phd of Persian Language and Literature, Faculty of Letters and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
2 Department of Persian Language and Literature, Faculty of Letters and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

Fasih Khafi (777-845AH) wrote the Mojmal Fasihi book in the ninth centuryAH, often each work is somehow related to works before and after it. Knowing source of a work helps to know it better. One way to understand the content, structure and position of a work is to understand extent and how it relates to works before it. Transtextuality is a theory that deals with all kinds of relationships between texts. In many cases, Fasih Khafafi has omitted source in order to avoid prolonging speech. For example narrations of Scaffi's death and Makan Kakoi's rebellion which have been narrated in events of 386AH. research question is to find out source of Khafi in these two anecdotes and prove it. By contemplating two books of the Chahar Maghale and Mojmal Fasihi and examining and comparing two in terms of intertextuality similarities, it was determined that three anecdotes of the Chahar Maghale are also mentioned in Mojmal Fasihi. Existence of common historical errors, similar phrases and common details between two narrations of Mojmal Fasihi in mentioning events of 386AH, and first and second anecdotes of first Chahar Maghale article, as well as the paratextuality of Khayyam's prophecy in Mojmal Fasihi with seventh anecdote The third of the Chahar Maghale proves that Chahar Maghale written in the sixth centuryAH by Nezami Aroozi are source of Fasih Khafi in writing narrations that he mentions about events of 386AH about Scafi and Makan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mojmal Fasihi
  • Chahar Maghale
  • transtextuality
  • Common

مراجع

  1. الف)منابع فارسی

    1. آلن، گراهام. (1385). بینامتنیّت. ترجمة پیام یزدانجو. تهران: مرکز.
    2. اسمعیلی، اصغر. (1394). «تأثیر اسرارنامه عطار بر گلشن راز شبستری بر اساس نظریّة بینامتنیّت». مطالعات عرفانی دانشکدة ادبیات و زبان­های خارجی دانشگاه کاشان، شمارة 21، صص5-34.
    3. ابن اثیر، عزالدین.(1370). الکامل فی التاریخ. ترجمة سید محمد حسین روحانی. تهران: اساطیر.
    4. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی. (1412هـ.ق). المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک. بیروت: دار الکتب العلمیه.
    5. براون، ادوارد.(1339). تاریخ ادبی ایران ج3 از سعدی تا جامی. ترجمة علی اصغر حکمت. چاپ دوم. تهران: کتابخانه ابن سینا.
    6. بناکتی، فخرالدین ابوسلیمان. (1348). تاریخ بناکتی. ترجمة جعفر شعار. چاپ اول. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
    7. بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین. (1378). تاریخ بیهقی. تصحیح خلیل خطیب رهبر. تهران: زریاب.
    8. بیهقی، علی بن زید. (1361). تاریخ بیهق. تهران: فروغی.
    9. پارسای بخارایی، محمد بن محمد. (1354). رسالة قدسیه. تهران: طهوری.
    10. توکلی مقدّم، صفیه و کوپا، فاطمه و گرجی، مصطفی. (1399). «بررسی و تحلیل زمان روایی در رمان «مدار صفر درجه» بر اساس نظریة ژنت». متن­پژوهی ادبی. شمارة 24(86)، صص81-101.
    11. جعفری،فاطمه و اله­دادی دستجردی، زهره.(1400). «بررسی مبانی بینامتنیّت ژرار ژنت در رمان نوجوان عقرب­های کشتی بَمبَک اثر فرهاد حسن زاده»، متن­پژوهی ادبی. شمارة 25(88)، صص142-168.
    12. جلالی پندری، یدالله.(1393). دانشنامة زبان و ادب فارسی. ج 2، چاپ اول. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
    13. جنید شیرازی، جنید بن محمود. (1328). شد الازار فی حط الاوزار عن زوار المزار. تهران: چاپخانه مجلس.
    14. جوینی، عطاملک.(1388). تاریخ جهانگشا. ج2. تصحیح محمّد قزوینی. تهران: نگاه.
    15. حاکم نیشابوری، ابوعبدالله. (1375). تاریخ نیشابور. ترجمة محمد بن حسین خلیفه نیشابوری. تهران: آگه.
    16. حسینی، میر غیاث الدین.(1372). مآثر الملوک. تصحیح میرهاشم محدّث. تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
    17. خطیبی، ابوالفضل. (1399). «اسکافی، ابوالقاسم»، دائره المعارف بزرگ اسلامی. جلد8. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.ص 217.
    18. خوافی، احمد بن محمد.(1386). مجمل فصیحی، مقدمه، تصحیح و تحقیق محسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر.
    19. خواندمیر، غیاث الدین همام الدین.(1380). تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر. تصحیح محمد دبیرسیاقی. چاپ چهارم. تهران: خیّام.
    20. دهخدا، علی­اکبر.(1377). لغت­نامة دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    21. رضایی دشت ارژنه، محمود. (1388). «نقد و تحلیل قصه­ای از مرزبان­نامه بر اساس رویکرد بینامتنیّت». نقد ادبی. شمارة 1(4)، صص31-51.
    22. زرکلی، خیر الدّین.(1980م). الاعلام، چاپ پنجم. بیروت: دار العلم للملایین.
    23. سهلگی، محمّد بن علی. (1385). کتاب النور. مترجم محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
    24. شبانکاره­ای، محمّد. (1363). مجمع الانساب. تصحیح میرهاشم محدّث. تهران: امیرکبیر.
    25. صدفی المصری، ابوسعید عبدالرحمن. (1421هـ.ق). تاریخ ابن یونس الصدفی. بیروت: دارالکتب علمیه.
    26. صفا، ذبیح الله. (1355). تاریخ ادبیات در ایران. جلد 4. تهران: فردوس.
    27. صفی، فخرالدین علی. (1393). لطایف الطوایف. تصحیح حسن نصیری جامی. تهران: مولی.
    28. طبری، محمد بن جریر. (1365). تاریخ الرسل و الملوک. ترجمۀ صادق نشآت.تهران: اساطیر.
    29. علّامی مهماندوستی، ذوالفقار و مرادی، نفیسه. (1396). «بررسی روابط بینامتنی مینوی خرد و دیباچة شاهنامه فردوسی». نثر پژوهی ادب فارسی. سال20، شمارة 41، صص245-263.
    30. غفاری کاشانی، احمد بن محمّد. (1304). تاریخ نگارستان. تصحیح مرتضی مدرّس گیلانی. تهران: حافظ.
    31. کتبی، محمود. (1346). تاریخ آل مظفر. تصحیح عبدالحسین نوایی. ترجمه صادق نشآت. تهران: دانشگاه تهران.
    32. گلچین معانی، احمد. (1363). تاریخ تذکره­های فارسی. چاپ دوم. تهران: انتشارات کتابخانه سنایی.
    33. محمّدزاده، فرشته. (1396). «تحلیل بینامتنی شاهنامه و نوشته­های تاریخی از سدة پنجم تا میانة سدة هشتم هجری بر مبنای ترامتنیّت ژرار ژنت». استاد راهنما: یاحقی، محمدجعفر. دانشگاه فردوسی مشهد.ص 41.
    34. مستوفی، حمدالله. (1328). تاریخ گزیده. به اهتمام ادوارد براون. لندن: دارالفنون کمبریج.
    35. مسکویه الرازی، ابوعلی. (1380). تجارب الامم. مترجم ابوالقاسم امامی. تهران: دار سروش.
    36. منشی کرمانی، ناصرالدین. (1396). سمط العلی للحضره العلیا. تصحیح مریم میرشمسی، چاپ دوم. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
    37. مینوی، مجتبی. (1354). فردوسی و شعر او. چاپ دوم. تهران: کتابفروشی دهخدا.
    38. ناجی نصرآبادی، محسن. (1393). دانشنامة زبان و ادب فارسی. جلد 5. چاپ اول. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. مقالة «فصیح خوافی».
    39. نامور مطلق، بهمن. (1394). درآمدی بر بینامتنیّت. چاپ دوم. تهران: سخن.
    40. نخجوانی، حسین. (1339). «مجمل فصیحی خوافی». نشریۀ دانشکدة ادبیات تبریز. شمارة 12 (54). ص77.
    41. نظامی، احمد بن عمر. (1387). چهارمقاله و تعلیقات، تصحیح محمّد قزوینی به اهتمام محمّد معین. تهران: صدای معاصر.
    42. نظامی، احمد بن عمر. (1380). چهارمقاله. تصحیح محمّد معین. تهران: جامی.
    43. همدانی، رشیدالدین فضل الله. (1373). جامع التواریخ. تصحیح محمّد روشن و مصطفی موسوی. تهران: البرز.

    44- یلفانی، رامین. (1383). «نگاهی گذرا به کتاب مجمل فصیحی». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. آذر و دی، شمارة 86 و 87. صص 91-86.

    1. یلمه­ها، احمدرضا و رجبی، مسلم. (1394). «بینامتنیّت آیات و روایات در گلستان سعدی». فصلنامة پژوهش­های ادبی- قرآنی. شمارة 3 (4)، صص83-97.

     

    ب) منابع انگلیسی

    1. Bakhtin, Mikhail. (1984). Problems of Dostovsky’s Poetics. Minneapolis: University of Minnesota Press.
    2. Barthes, Roland. (1974). S/Z. Richard Howard (trans).New York: Hill and Wang.
    3. Genette, Gerard. (1988).The Proustian paratext. SubStance: a review of theory and literary criticism, 17 (2), 63-77.
    4. Kristeva, Julia. (1980). Desire in language, Asemiotic Approach to Literature and Art. New York, Columbia University Press.
    5. Riffaterre, Michael. (1978). Semiotics of Poetry. Indiana University Press. Bloomington IN.
نثرپژوهی ادب فارسی
دوره 25، شماره 51
تیر 1401
صفحه 69-87

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار