نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

مقایسۀ دو مکتب تأویلی صوفیانه در زمینة آیۀ «تأویل» (مطالعة موردی: مصنّفات عین‌القضات همدانی و کشف‌الاسرار میبدی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای زبان و ادبیّات فارسی دانشکده‌ی علوم انسانی دانشگاه حکیم سبزواری. ایران

2 عضو هیات علمی دانشگاه

3 گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشکده‌‌‌ی علوم انسانی دانشگاه حکیم سبزواری.

4 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری،سبزوار،ایران

چکیده

مبنای اصلی نوشتار حاضر، دربارۀ برخی از نکات مربوط به آیۀ تأویل (آل‌عمران(3)/7) است با تکیه بر دیدگاه‌های دو نویسندۀ اهل تصوّف و عرفان، عین‌القضات همدانی و رشیدالدین میبدی است. این دو متفکّر اسلامی را باید به عنوان نمایندگان دو جریان اندیشۀ تأویل‌گرا در نیمۀ دوم قرن پنجم و آغاز قرن ششم هجری قمری دانست. هدف کلی ما، شناخت دریافت‌های ذوقی و عارفانه و تبیین تفکّرات تأویل‌گرایانۀ عارفان، بخصوص عین‌القضات و میبدی، نسبت به متن قرآن کریم است. این پژوهش در روش گردآوری اطّلاعات، از منابع کتابخانه‌ای بهره گرفته و سپس به صورت کیفی به تحلیل داده‌ها با روش استدلایی می‌پردازد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که عین‌القضات دانش راسخان را برای تأویل آیات متشابه در کنار دانش الهی می‌پذیرد. او هرچند مدعی آن نیست که به تأویل همۀ متشابهات، دست یافته، به طور ضمنی، از خود به عنوان یکی از مصادیق راسخان یاد می‌کند. درصورتی‌که میبدی با نگاه تفسیری و متشرعانه، به آیۀ تأویل می‌نگرد و بر این باور است که دانش تأویل متشابهات تنها مختص خداوند است؛ اما به طور مطلق هم مخالف تأویل نیست. در کشف‌الاسرار، با دو رویکرد تأویلی نکوهیده و پسندیده مواجه هستیم. تأویلاتی که از جادۀ شریعت و کتاب و سنّت عدول کند، نکوهیده و در غیر آن، پسندیده و مطلوب است. آن‌چه از دیدگاه هر دو متفکّر تأویلگرا باید به عنوان وجوه اشتراک مدّ نظر قرار داد، آن است که هر دو بی‌هیچ تردیدی، ایمان و سرسپردگی محض و تسلیم و اعتقاد قلبی راسخان را در برابر متشابهات قرآن کریم لازم می‌دانند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A comparation of the two interpretative Sufi schools about verse of "Interpretation" (Case study: Mosannafat by Ain-ol Ghozate Hamedani and Kashf- Al asrar by Meybodi)

نویسندگان [English]

  • Reyhane Sadeghi 1
  • Abbas Mohammadian 2
  • Ahmad Khajeim 3
  • Mehyar Alavi Moghaddam 4
1 Ph.D. student of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Hakim Sabzevari University.Iran
2 Associate Professor of hakim sabzevari univercity
3 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Hakim Sabzevari University. Iran
4 Associate Professor of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Human Sciences, Hakim Sabzevari University .Iran
چکیده [English]

The main basis of the article is about some points related to the verse of interpretation based on the views of two mystical writers, Hamedani and Meybodi. These two Islamic thinkers should be considered as representatives of the two currents of interpretive thought in the second half of the fifth century and the beginning of the sixth century AH. Our general goal is to know the mystical perceptions and to explain the interpretive thoughts of mystics towards the text of the Quran. In the method of collecting information, uses library resources and then qualitatively analyzes the data by argumentative method.The resultsof the research show that thehamedani accepts firm knowledge to interpret Ambiguous verses along with divine knowledge. Although he does not claimto have achieved the interpretation ofall the Ambiguous, he implicitly refers to himself as one of the firmly grounded in knowledge. If Meybodi looks at the verse of interpretation with an interpretive and legislative view and believes that the knowledge of the interpretation of analogies belongs only to God.but it is absolutely not against interpretation. In KashfalAsrar we are faced with twointerpretations that are reprehensible and acceptable. Interpretations that deviate from the path of Shari'a, books and traditions arenot condemned, and otherwise, theyare acceptable and desirable. From the point of view of both interpretive thinkers, what should be considered as commonalities is that both of them, without any doubt, consider pure faith and submission and firm submission and belief in the heart to the Ambiguous of the Holy Qur'an.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ayn -ol Ghozate Hamedani
  • Abolfazl Meybodi
  • verse of interpretation (hidden meaning)
  • firmly grounded in knowledge
  • verses of decisive & explicit and Ambiguous
  1. فهرست منابع

    الف) منابع فارسی

    1. قرآن مجید. (1379). ترجمۀ محمّد مهدی فولادوند. چاپ اوّل. قم، دارالقرآن الکریم «دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی».
    2. آملی، سیدحیدر. (1375). نصّ‌النصوص، ترجمۀ محمّدرضا جوزی. چاپ اوّل، تهران: علمی-فرهنگی.
    3. امام علی (ع). (1390). نهج­البلاغه. زیر نظر ناصر مکارم شیرازی، ترجمۀ محمّدرضا آشتیانی و محمّدجعفر امامی. چاپ هفتم، قم: امام علی بن ابیطالب (ع).
    4. ابن فارس، احمد. (1366ق). معجم مقاییس اللّغة. محقّق: محمّد هارون عبدالسّلام، چاپ اوّل. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    5. اسعدی، محمّد؛ طیب حسینی، سیدمحمود. (1390). پژوهشی در محکم و متشابه. چاپ اوّل، قم: (پژوهشگاه حوزه و دانشگاه). تهران: سمت.
    6. پورنامداریان، تقی. (1364). رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. چاپ اوّل، تهران: علمی- فرهنگی.
    7. حجازی، بهجت‌السّادات؛ امیری خراسانی، احمد؛ مظفّری، مسلم. (1398). «تحلیلی بر آیات متشابه از منظر هرمنوتیک با تکیه بر کشف‌الاسرار». پژوهش‌های ادبی-قرآنی. دانشگاه اراک، سال هفتم، شمارۀ سوم، صص161-133.
    8. دیباجی، سیدمحمّدعلی. (1384). «ساختار فلسفی کلام». قبسات. سال دهم، شمارۀ 38، صص208-185.
    9. راغب اصفهانی، ابی القاسم حسین بن محمّد. (1374). مفردات الفاظ القرآن. (4جلد). ترجمه و تحقیق غلامرضا خسروی حسینی. چاپ دوم، تهران: مرتضوی.
    10. سعادتی، سحر. (1389). «بررسی تحلیلی-تطبیقی دیدگاه‌های عین‌القضات همدانی دربارۀ «تأویل» و «فهم متن». مهیار علوی مقدّم. پایان‌نامۀ ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت معلّم سبزوار.
    11. سیوطی، عبدالرّحمن بن ابی بکر. (1382). الاتقان فی علوم القرآن. (دوجلد). ترجمۀ مهدی حائری قزوینی. چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.
    12. شاکر، محمّدکاظم. (1376). روش‌های تأویل قرآن:‌ معناشناسی و روش‌شناسی تأویل در سه حوزۀ روایی، باطنی و اصولی. چاپ اوّل، ‌قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    13. طباطبایی، سید محمّد حسین. (1346). ترجمۀ تفسیر المیزان. (چهل جلد)، جلد پنجم. ترجمۀ عبدالکریم نیّری بروجردی. قم: مؤسّسۀ مطبوعات دارالعلم.
    14. عرب، مریم؛ مدرّسی، فاطمه. (1390). «جایگاه قرآن و تأویل آن در تمهیدات عین‌القضات همدانی». مجلّۀ معرفت. سال بیستم، شمارۀ دوم، پیاپی:161، صص 112-97.
    15. علوی مقدّم، مهیار. (1397). مطالعات ادبی هرمنوتیک متن‌شناختی. چاپ اوّل، تهران: سخن.
    16. غفاری، فرخنده. (1386). «بررسی آراء و اندیشه‌های عین‌القضات». سیدمحمّد راستگو. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحدکاشان.
    17. قاسمی، فاطمه. (1388). «ابلیس در ادبیات عرفانی با تکیه بر کشف‌ا‌لاسرار و آثار عین‌القضات». مریم شعبانزاده. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
    18. قرشی، سیّد علی اکبر. (1353). قاموس قرآن. ( 7جلد)، مجلّد4-3، چاپ هشتم، تهران: دارالکتب الاسلامیّه.
    19. کیلر، آنابل. (1394). هرمنوتیک صوفیانه در تفسیرکشف‌الاسرار میبدی. ترجمۀ جواد قاسمی. چاپ اوّل، تهران: میراث مکتوب.
    20. محمّدی، محمّدعلی. (1381). «تأویل از نگاه موافقان و مخالفان». بیّنات. شمارۀ 36، صص 43-32.
    21. معرفت، محمّدهادی. (1381). علوم قرآنی. چاپ چهارم، قم: مؤسسۀ فرهنگی تمهید.
    22. میرزایی، نرجس‌‌خاتون؛ نوروزپور، لیلا. (1397). «تأویل آیات قرآن در تمهیدات»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناسی. سال14، شمارۀ 53، صص354-321.
    23. میبدى، ابوالفضل رشیدالدین. (1361). کشف‌الأسرار و عدّة‌الأبرار. (10جلد)، به‌کوشش علی اصغر حکمت، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.
    24. نصری، عبدالله. (1381). «مبانی زبان‌شناختی فهم». سروش اندیشه. سال اوّل، شمارۀ دوم، صص 303-264.
    25. همّتی، همایون. (1380). «هرمنوتیک و مسألۀ فهم متن». فصلنامۀ مطالعات راهبردی زنان، شمارۀ 12، صص49-38.
    26. همدانى، عین‌القضات. (1341). تمهیدات. به‌کوشش عفیف عسیران. چاپ دوم، تهران: منوچهری.
    27. همدانى، عین‌القضات. (1360). دفاعیات. ترجمۀ قاسم انصاری. چاپ اوّل، تهران: منوچهری.
    28. همدانى، عین‌القضات. (1362). نامه‌های عین‌القضات. (2جلد)، به‌کوشش علینقی منزوی و عفیف عسیران، چاپ دوم، تهران: منوچهری و زوّار.
    29. همدانى، عین‌القضات. (1392). زبدةالحقایق. ترجمۀ غلامرضا جمشید نژاد اوّل. چاپ اوّل، تهران: اساطیر.
    30. یزدان‌پناه، سیدیدالله. (1392). «بررسی اصول و مبانی تأویل عرفانی از منظر روایات». حکمت عرفانی. سال دوم، شمارۀ اوّل، صص 24-7.

     

    ب) منابع عربی

    1. همدانى، عین‌القضات. (1962 م). شکوى الغریب عن الأوطان إلى علماء البلدان. چاپ اوّل، پاریس، دار بیبلیون.