نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دکتری زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه قم
2 هیات علمی
چکیده
مسئلۀ گناه و مکافات عمل در تمام ادیان الهی به شیوه‌های گوناگون مطرح شده‌است. در حماسه ملی ایران نیز فردوسی با آگاهی از سرگذشت پیشینیان و مشاهدۀ ناکامی بیدادگران این موضوع را با بیان‌های گوناگون در قالب حکمت‌ها و آموزه‌های اخلاقی آورده است. در طومارهای نقالی، که برخی از آنها بازتاب روایات شفاهی حماسه ملی ایران محسوب می‌شود، نیز موضوع بن‌مایه گناه شاه-پهلوان بازتاب گسترده‌ای دارد و از آنجا که طومارهای نقالی بر پایۀ روایات شفاهی شکل گرفته و بسیاری از باورهای عامیانه در کنار روایات مکتوب در متن وارد شده-است، در این مقاله موضوع گناه شاه و پهلوان با این نگاه بررسی می‌گردد. گناهانی چون بیداد، پیمان‌شکنی، خودکامگی، غرور، آزمندی و افزون‌طلبی، کشتن شاهان، کشتن بی‌گناهان، کشتن پدر یا فرزند، برادرکشی، رها کردن نوزاد، ادعای خدایی و تفرعن، بی‌حرمتی به تربت بزرگان و جز آن از جمله مواردی هستند که در طومارهای نقالی بازتاب یافته‌اند و هریک پادافراهی مناسب دارند و این مقاله با بررسی این مطلب می‌کوشد جوانب گوناگون آن را در روایات شفاهی و باورهای عامیانۀ طومارهای نقالی بکاود و بیان کند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Folk Beliefs about the Shah-Hero’s Sin and its punishment in the scrolls of storytelling
نویسندگان [English]
- zahra gholami 1
- mohammad fouladi 2
1 Phd at Qom univercity
2 Associate professor of Persian language and literature, Qom University, Iran
چکیده [English]
The theme of sin and punishment has been raised in all Divine religions in various ways. In the national epic of Iran, Ferdowsi, who was aware of the history of the ancients and was observing the oppressors’ failure to obtain their desires, expressed this theme in various ways in the form of wise words and moral teachings. In the scrolls of storytelling, some of which reflect the oral narratives of the National Epic of Persia [Shahnameh], the theme “the Shah - Hero's Sin” has found a vast reflection. Since the scrolls of storytelling have been formed on the basis of oral narrations, and many of folk beliefs have been mentioned along with written narrations in the texts, here the theme “the Shah - Hero's Sin” is reflected with this viewpoint. The sins including injustice, breach of promise, tyranny, greediness, overindulgence, the killing of innocent people, the killing of a father or a child, the abandonment of a baby, the claim to be divine, despotism, and so on, are among those that are reflected in the scrolls of storytelling, and each has an effective punishment. This article examines this theme and tries to explore and express its various aspects [illustrated] in oral narratives and, the folk beliefs in the scrolls of storytelling.
کلیدواژه‌ها [English]
- sin
- Punishment
- Scroll of storytelling
- Shah
- Hero
- فهرست منابع
- قرآن کریم
2. اسماعیلپور، ابوالقاسم. (1383). اسطوره آفرینش (در آیین مانوی). تهران: کاروان. - اشه، رهام و سراج، شهین. (1379). آذرباد مهرسپندان. چ 1. تهران: فروهر.
4. انجوی شیرازی، ابوالقاسم. (1369). فردوسینامه. 3ج. چ 3. تهران: علمی.
5. اندرزنامۀ بزرگمهر حکیم. (1350). ترجمۀ فرهاد آبادانی، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
6. اوستا. (1370). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. تهران: مروارید. - آموزگار، ژاله و تفضلی، احمد. (1375). اسطوره زندگی زرتشت. تهران: چشمه.
8. بهمنیار، احمد. (1381). داستاننامۀ بهمنیاری. تهران: دانشگاه تهران. - پرهام، باقر. (1389). «مبانی و کارکردهای شهریاری در شاهنامه و اهمیت آنها در سنجش خرد سیاسی در ایران». مندرج در تن پهلوان و روان خردمند. بهکوشش شاهرخ مسکوب، چ 3. تهران: طرح نو. صص 120-148.
10. جبارهناصرو، عظیم. (1396). گردآوری و بررسی روایتهای حماسی نقالی منطقه کوهمره سرخی. شیراز: تخت جمشید.
11. جهادی حسینی، سیدامیر. (1395). «بررسی نقشمایههای مشترک در اسطورههای برادرکشی». ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. س12. ش 42. صص 43-80. - جهادی، سیدامیر و جهانشاهیافشار، علی. (1395). «بنیادهای تمدن اساطیری در شاهنامۀ فردوسی». ادبیات حماسی. س 3. ش 5. صص 71-98.
- حسینی، حسین. (1384). «درجات گناه، تاوان و پَتِت در دین زرتشتی». هفت آسمان. س 7. ش 28. صص 187-223.
- خوارزمی، حمیدرضا و صرفی، محمدرضا و مدبری، محمود و شریفپور، عنایت‌الله. (1392). «بررسی تطبیقی بنمایۀ گناه در زندگی قهرمانان اسطوره و حماسه». ادبیات تطبیقی. دانشگاه شهید باهنر کرمان. س 5. ش 9. صص 53-74.
- دوستخواه، جلیل. (1380). حماسۀ ایران یادمانی از فراسوی هزارهها. تهران: آگه.
- ذوالفقاری، حسن. (1388). فرهنگ بزرگ ضربالمثلهای فارسی. 2ج. تهران: معین.
17. ذوالفقاری، حسن و شیری، علیاکبر. (1394). باورهای عامیانۀ مردم ایران. چ 6. تهران: چشمه. - ریاحیزمین، زهرا و جبارهناصرو، عظیم. (1390). «آمیزش اسطوره و حماسه در روایتی دیگر از بانوگشسب نامه (از کوهمرۀ سرخی)». ادبپژوهی. ش 18. صص 145-170.
- زراتشتنامه. (1338). منسوب به زردشت بهرامپژدو. تصحیح فردریک روزنبرگ. بهکوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: طهوری.
20. زریری اصفهانی، عباس. (1396). شاهنامۀ نقالان. ویرایش جلیل دوستخواه. تهران: ققنوس. - ساندرز، ن.ک. (1382). بهشت و دوزخ در اساطیر بین‌النهرین. ترجمه ابوالقاسم اسماعیلپور. تهران: کاروان.
22. شجری، رضا و جوادینوشآبادی، حمیدرضا. (1394). «بازتاب مفاهیم قرآنی پاداش و کیفر اعمال در شاهنامه». پژوهشهای ادبی- قرآنی. س 3. ش 1. صص 137-158. - صداقتنژاد، جمشید. (1375). طومار کهن جهانگیرنامه. تهران: نیما.
24. صداقتنژاد، جمشید. (1374). طومار کهن شاهنامه فردوسی. تهران: دنیای کتاب. - صفا، ذبیح الله. (1369). حماسهسرایی در ایران. چ 5. تهران: امیرکبیر.
26. طرسوسی، ابوطاهر. (1356). دارابنامه. تصحیح ذبیحاللّه صفا. 2ج. تهران: نشر و ترجمۀ کتاب.
27. طومار شاهنامه فردوسی. (1381). بهکوشش مصطفی سعیدی و احمد هاشمی. تهران: خوش‌نگار.
28. طومار نقّالی شاهنامه. (1391). به کوشش سجاد آیدنلو. تهران: چشمه.
29. عطّار نیشابوری، محمّدبن ابراهیم. (1355). خسرونامه. تصحیح سهیلی خوانساری. تهران: زوّار. - فردوسی، ابوالقاسم. (1376). شاهنامۀ فردوسی. به کوشش سعید حمیدیان. چ 4. تهران: قطره.
31. کلیّات رستمنامه. (بیتا). بهکوشش محمد فرسایی. چ 2. تهران: مؤسسه مطبوعاتی حسینی.
32. کویاجی، جهانگیر کوروجی. (1371). پژوهشهایی در شاهنامه. گزارش جلیل دوستخواه. چ1. نشر زندهرود. - گاتها. (1377). ترجمۀ ابراهیم پورداود. تهران: اساطیر.
34. گریمال، پیر. (1381). اسطورههای بابل و ایران باستان. ترجمه ایرج علیآبادی. تهران: علمی و فرهنگی.
35. مالمیر، تیمور. (1395). «نقش اسطورهای گناه نخستین در متون ادبی». تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی. ش 30. صص 11-29.
36. مالمیر، تیمور. (1383). «پیوند قهرمان آرمانی با نمونههای نخستین انسان». دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. س 37. ش 2. صص 23-35. - 37. مجمل التواریخ و القصص. (1318). تصحیح ملک‌الشعرا بهار. بههمت محمد رمضانی. تهران: کلالۀ خاور.
مشکیننامه. (1386). حسینبابا مشکین. بهکوشش ولیالله ترابی و داود فتحعلی بیگی. تهران: نمایش.
39. میرکاظمی، سیدحسین. (1390). من و رستم و گرز و افراسیاب. گرگان: آژینه. - ناصرخسرو قبادیانی. (1384). دیوان اشعار. تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق. چ6. تهران: دانشگاه تهران.
- نایگلی، محمدشریف. (1396). طومار جامع نقّالی شاهنامه. تصحیح فرزاد قائمی. مشهد: بهنشر، آستان قدس رضوی.
42. نثر نقّالی شاهنامه. (1394). تصحیح رضا غفوری. چاپ اول. شیراز: سیوند.
43. نظامی گنجوی، الیاسبنیوسف. (1378). خسرو و شیرین. تصحیح وحید دستگردی. چ2. تهران: قطره. - واحددوست، مهوش. (1387). نهادینههای اساطیری در شاهنامه فردوسی. تهران: سروش.
45. هفتلشکر. (1377). بهکوشش مهران افشاری و مهدی مداینی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - هینلز، جان. (1381). شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چ7. تهران: چشمه.
47. یشتها. (1356). گزارش ابراهیم پورداود. به کوشش بهرام فرهوشی. تهران: دانشگاه تهران.
)