نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

تحلیل متن و فرامتن قصه فیروزشاه بدخشانی بر بنیاد الگوی پیتر جیلت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

2 استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه کوثر بجنورد

3 دانش آموخته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

چکیده

در میان نظریه‌های ساختاری و بافتی که به بررسی و تحلیل قصه‌های شفاهی پرداخته‌اند، الگوی پیشنهادی پیتر جیلت برای پژوهندگان پارسی‌زبان چندان نام‌آشنا نیست. این الگو برآیندی از مدل ریخت‌شناسی پراپ و نظریه‌های مضمونی تحلیل قصه است. جیلت شمار کارکردهای متعدد پراپ را به پنج کارکرد کاهش داده و روایی نظریه خود را با تحلیل قصه‌های فراوان از ادب شفاهی مناطق مختلف دنیا اثبات کرده‌است. پژوهش حاضر به شیوۀ توصیفی-تحلیلی و با استناد به نشانه‌های درون‌متنی، بر آن است تا از رهگذر معرفی قصه ناشناخته «فیروزشاه بدخشانی»، کارکردها و عناصر قصه را بر اساس این الگوی نویافته بررسی و تحلیل نماید. نتیجۀ پژوهش نشان داد که قصه پیش-گفته، تمامی پنج کارکرد: موقعیت نخستین، تعامل با یاریگر، تعامل با شهبانو، تعامل با دشمن و بازگشت قهرمان را دارا است. همچنین دو جهان «معمولی» و «دیگر» در فضای روایی قصه قابل جداسازی است. قصۀ فیروزشاه را می‌توان نمونه‌ای روشن از بقایای آیین تشرف و رازآموزی اقوام کهن دانست که عناصر نمادین فرهنگی‌شان را در ژرف‌ساخت فرم دینی خود حفظ کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A textual-textural analysis of "Firoozshah Badakhshani's folktale" based on Peter Gillette's method

نویسندگان [English]

  • Reza Sattari 1
  • Somayye Sadat Tabatabaei 2
  • SeyedHosein Tabatabaei 3
1 Associate Professor of Persian language and literature, University of Mazandaran
2 Assistant Professor of Arabic language and literature, Kosar University of Bojnord
3 Graduate of PhD in Persian Language and Literature, Mazandaran University
چکیده [English]

Among the structural and contextual theories that have studied and analyzed folktales, Peter Gillette's prposed method is completely unknown to Persian scholars. This mehod is the resultant of Propp's morphological method and contextual methods of story analysis. Gillette has reduced the number of Propp's functions to five and has proved the validity of his method by analyzing many folktales in different countries.
In present article based on the descriptive-analytical method and with references to in-text aims, has tried to examine the functions and elements of tale based on this new method through the introduction of the unknown tale "Firooz Shah Badakhshani".
The research result illustrated that above tale has all five functions: the first position, interaction with the helper, interaction with the queen, interaction with the enemy and the hero return. Also two words: "common" and "other", can be seprated in the narrative of the tale. FiroozShah can be considered as an example of remanents of the secret societies in ancient tribes which has preserved its cultural and symbolic elemnts in religious form.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Indian tales
  • morphology
  • peter Gillette
  • Firuzshah folktale
  • Textual and hypertext analysis

مراجع

  1. فهرست منابع

    منابع فارسی

    1. آیدنلو، سجاد. (۱۳۸۷). «پهلوان بانو». مجلۀ مطالعات ایرانی، شماره۱۳، صص 24-11.
    2. الیاده، میرچا. (1389). رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. چاپ چهارم. تهران: سروش.
    3. الیاده، میرچا. (1368). آیین­ها و نمادهای آشناسازی. ترجمۀ نصرالله زنگویی. تهران: آگاه.
    4. الیاده، میرچا. (1367). افسانه و واقعیت. ترجمۀ نصرالله زنگویی. تهران: پاپیروس.
    5. بهنام، مینا. (1389). «ریخت­شناسی داستان حسنک وزیر به روایت بیهقی». گوهر گویا. شماره 83، صص150-131.
    6. بهوپالی، سلیم. (1390). تذکرۀ صبح گلشن. تصحیح مجتبی برزآبادی­فراهانی. تهران: اوستا فراهانی.
    7. بیغمی، حاجی­محمد. (1397). حماسۀ بهمن­شاه نامه. تصحیح میلاد جعفرپور و حسین اسماعیلی. تهران: علمی و فرهنگی.
    8. پراپ، ولادیمیر. (1392). ریخت­شناسی قصّه­های پریان. ترجمۀ فریدون بدره­ای. چاپ سوم. تهران: توس.
    9. جیلت، پیتر. (1397). ولادیمیر پراپ و قصۀ شفاهی جهانی. ترجمۀ پگاه خدیش. تهران: علمی و فرهنگی.
    10. حصوری، علی. (1388). سرنوشت یک شمن: از ضحاک به اودن. تهران: چشمه.
    11. حق­شناس، محمّدعلی؛ پگاه خدیش. (1387). «یافته­های نو در ریخت­شناسی افسانه­های جادویی ایرانی». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. شماره186. صص39-27.
    12. حکیم، منوچهر­خان. (۱۳۸۸) اسکندر­نامه. تصحیح علیرضا ذکاوتی. تهران: سخن.
    13. دادگی، فرنبغ (1385). بندهش. گزارنده: مهرداد بهار. چاپ سوم. تهران: توس.
    14. درویشیان، علی­اشرف؛ خندان­مهابادی، رضا (۱۳۸۷) فرهنگ افسانه‌های مردم ایران، چاپ چهارم، تهران: کتاب و فرهنگ.
    15. دینوری، ابن­قتیبه. (1423هـ). الشعر والشعراء. قاهره: دارالحدیث.
    16. ذوالفقاری، حسن. (1394). یکصد منظومۀ عاشقانۀ ادب فارسی. تهران: چشمه.
    17. زرین­کوب، عبدالحسین. (1375). ازگذشتۀادبیایران. تهران: الهدی.
    18. سرکاراتی، بهمن. (1378). سایه­های شکار شده. تهران: قطره.
    19. شاملو، نوروز­علی­بیگ. (بی­تا). قصّۀ فیروزشاه. نسخه خطی. لایپزیک: کتابخانه دانشگاه. شماره ردیف Vollers 962-01.
    20. شمیسا، سیروس. (1387). انواع ادبی. چاپ سوم. تهران: میترا.
    21. شوالیه، ژان؛ گربران، آلن. (۱۳۷۹). فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
    22. صفا، ذبیح­الله. (1369). تاریخ ادبیّات در ایران. چاپ دهم. تهران: فردوس.
    23. صفا، ذبیح­الله (1370). گنجینۀ سخن. تهران: امیرکبیر.
    24. قشیرى، عبد­الکریم. (1374). رسالۀ قشیریّه. ترجمه ابوعلى عثمانى. چاپ چهارم. تهران: علمى و فرهنگى.
    25. کاشانى، عزالدین. (1367). مصباح­الهدایه و­مفتاح­الکفایه. تصحیح همایی. تهران: هما.
    26. لازار، ژیلبر. (1384). شکل­گیریزبانفارسی. ترجمه مهستی بحرینی. تهران: هرمس.
    27. لاهیجی، شهلا؛ کار، مهرانگیز. (۱۳۷۱). شناخت هویّت زن ایرانی. تهران: روشنگران.
    28. مارزلف، اولریش. (1376). طبقه­بندی قصه­های ایرانی. ترجمه کیکاووس جهانداری. چاپ دوم. تهران: سروش.
    29. محجوب، محمدجعفر. (1363). «بویۀ پرواز»، ایران نامه. سال3. شماره8. صص86-54.
    30. مختاریان، بهار. (1384). «الگوی پیشنهادی رده­بندی داستان­های پریان بر بنیاد اسطوره­ها». مجله انسان­شناسی. شماره۸. صص139-119.
    31. میبدى، رشیدالدین. (1371). کشف­الأسرار وعدة­الأبرار. تصحیح حکمت‏. تهران: امیرکبیر.
    32. نصرآبادی، محمّدطاهر. (1317). تذکرۀ نصرآبادی. طهران: ارمغان.
    33. نظامی، الیاس بن یوسف. (1389). لیلی و مجنون. تصحیح ثروتیان. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
    34. نقیب­الممالک، محمّدعلی (۱۳۷۸) امیر ارسلان. با مقدمۀ محمّدجعفر محجوب، تهران: موسسه فرهنگی فردا.
    35. هاشمی­سندیلوی، شیخ­احمد. (1970). تذکرۀ مخزن­الغرائب. لاهور: دانشگاه پنجاب.
    36. هدایت، صادق. (۱۳۳۴) نوشته­های پراکنده. تهران: امیرکبیر.
    37. یونگ، کارل گوستاو. (1393). انسان و سمبول­هایش. ترجمۀ محمود سلطانیه. چاپ نهم. تهران: جامی.

    منابع عربی

    1. الطهرانی، آقا­بزرگ. (1403هـ). الذریعه إلی تصانیف الشیعه. چاپ سوم. بیروت: دارالأضواء.

    منابع لاتین

    1. Blochet, E. (1905). Catalogue des manuscrits Persans de la Bibliothèque nationale. Tome Quatrième. Paris: E. Leroux.
    2. Ethe, H. (1903). Catalogue of Persian manuscripts in the library fo  the India Office. Vol 1. Oxford; Printed for the India Office.
نثرپژوهی ادب فارسی
دوره 23، شماره 48
دی 1399
صفحه 75-97

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار