نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

ردّ پای نثر عبید زاکانی در کاریکلماتورهای پرویز شاپور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه خوارزمی تهران

2 استاد دانشگاه خوارزمی

چکیده

کاریکلماتور، جمله‌ای منثور، ساده، کوتاه، طنزآمیز و ادبی است که همچون کاریکاتور، تصویری طنزآمیز را القا می‌کند. برخی از پژوهشگران، این گونه را دستاورد آشنایی با ادبیات غرب و ترجمه‌های فرنگی می‌دانند؛‌ حال آنکه این گونۀ نثر موجز مضمون‌گرا در ادبیات کلاسیک فارسی سابقه‌ای دیرینه‌ دارد. این مقاله با توجه به نظریۀ بینامتنیت، ضمن نشان دادن خاستگاه‌های این‌گونه در ادبیات کهن فارسی، نثر عبید زاکانی را به‌عنوان شبیه‌ترین متن کلاسیک به این گونۀ به‌ظاهر نوظهور بررسی می‌کند. نثر موجز و طنزآمیز عبید در برخی آثارش در موارد متعدد به جملاتی انجامیده است که ساختاری مشابه کاریکلماتورهای پرویز شاپور که خالق کاریکلماتور است، دارند. به همین جهت در این مقاله، نمونه‌های نثر عبید به‌لحاظ وجود ویژگی‌های کاریکلماتور، همچون طنز، سادگی بیان، تصویری بودن جملات، ایجاز، چینش هنرمندانۀ واژگان، بررسی شده‌است. همچنین به تفاوت‌هایی که میان کاریکلماتورگونه‌های عبید با کاریکلماتورهای شاپور وجود دارد، نیز اشاره شده‌است. درنهایت، با توجه به آشنایی شاپور با آثار عبید، فرضیۀ غربی بودن ریشۀ کاریکلماتور را چندان درست ندانسته و بهتر دیده‌ایم که این گونه را احیای گونه‌ای دیرینه در قالبی نو بدانیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reflection of Obaid Zakani's works in Parviz Shapour's Carikalamature

نویسندگان [English]

  • Mehrdad Zarei 1
  • Effat Neghabi 2
1 سردبیر نشریۀ گلبانگ
2 استاد دانشگاه خوارزمی
چکیده [English]

Carikalamature, is simple, short, and literary sentence which evoke a caricaturelike humorous image. Some researchers view this as a byproduct of getting in contact with western literature through translation Whereas this kind of short, thematic prose has a long history in classical Persian literature. Using the theory of intertextuality, this article will try to reveal the origins of this type of prose in classical Persian literature by examining Obeid Zakani's prose as the best known classical example of this apparently new found type. Obeid's short and humorous prose style contains some sentences that have a carikalamature structure of Parviz shapour's. who are Creator of carikalamature. Therefore in this article his prose examples have been examined for the characteristics of carikalamature like satire, simplicity of expression, pictorial representation of sentences, briefness, artistic arrangement of words. Also The differences between Obaid's semi-carikalamatures and. - - carikalamature s are pointed out. Finally, according to Shapour's acquaintance with the works of Obeid the assumption that the carikalamature is rooted in western literary tradition is incorrect and it is better to know this kind of reviving an old form in a new format.

کلیدواژه‌ها [English]

  • carikalamature
  • Persian prose
  • satire
  • Obeid Zakani
  • Parviz Shapour
  1. فهرست منابع

    منابع فارسی

    1. آلن، گراهام. (1392). بینامتنیت. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: مرکز.
    2. انوری، حسن. (1381). فرهنگ بزرگ سخن. جلد ششم. تهران: سخن.
    3. بیدل دهلوی، عبدالقادر. (1384). دیوان بیدل دهلوی. تصحیح خلیل‌الله خلیلی. به اهتمام مختار اسماعیل‌نژاد. تهران: سیمای دانش
    4. پزشکزاد ایرج. (1381). طنز فاخر سعدی. تهران: شهاب.
    5. حسین‌پور، علی. (1385). «کاریکلماتورنویسی». فصلنامۀ رسالۀ دانشگاه (مجلۀ علمی‌ـ‌فرهنگی روابط عمومی دانشگاه کاشان). سال هفتم. شمارۀ 28. صص 98ـ101.
    6. حسینی، حسن. (1368). بیدل، سپهری و سبک هندی. چاپ دوم. تهران: سروش.
    7. حق‌شناس، علی‌محمد. (1383). «سه چهرۀ یک هنر: نظم، نثر و شعر». مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی. سال اول، شمارۀ 1 و 2. صص47- 69.
    8. حلبی، علی‌اصغر. (1377). عبید زاکانی. تهران: طرح نو.
    9. داد، سیما. (1390). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چاپ پنجم. تهران: مروارید.
    10. درویشعلی‌پورآستانه، لیلا و صفایی، علی. (1394). «تحلیل مقایسه‌ای کاریکلماتورهای پرویز شاپور با تنی چند از کاریکلماتورنویسان». زبانوادبفارسی. پاییز و زمستان 94. شمارۀ 232. صص 69ـ82.
    11. رستگار فسایی، منصور. (1380). انواع نثر فارسی. تهران: سمت.
    12. زاکانی، نظام‌الدین عبیدالله. (1382). کلیات عبید زاکانی. تصحیح و تحقیق و شرح پرویز اتابکی. چاپ دوم. تهران: زوار.
    13. سادات اشکوری، کاظم. (1378). «تلاشی برای راه یابی به دنیای طنز، یادی از پرویز شاپور». نشریۀ آزما. شمارۀ 5، آبان 1378. صص 55ـ58.
    14. سعدی، مصلح بن عبداللّه. (1391). گلستان سعدی. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. چاپ دهم. تهران: خوارزمی.
    15. سلطانی، پوری و فانی، کامران. (1381). سرعنوان‌های موضوعی فارسی (ویراست سوم). با همکاری مهناز رهبری‌اصل. تهران: کتابخانۀ ملی ایران.
    16. شاپور، پرویز. (1384). قلبم را با قلبت میزان می‌کنم. تهران: مروارید.
    17. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1390). از جامی تا روزگار ما. ترجمه حجت‌الله اصیل. تهران: نی.
    18. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1391). رستاخیز کلمات. تهران: سخن.
    19. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1392). با چراغ و آینه. چاپ چهارم. تهران: سخن.
    20. شمیسا، سیروس. (1383). انواع ادبی. چاپ دهم از ویرایش سوم. تهران: فردوس.
    21. شیری، قهرمان. (1377). «رازهای طنزآوری». فصل‌نامۀ سنجش و پژوهش. شمارۀ 13 و 14، سال چهارم. صص200ـ 216.
    22. صفا، ذبیح‌الله. (1390). تاریخ ادبیات در ایران.جلد پنجم (بخش اول). چاپ پانزدهم. تهران: فردوس.
    23. صفوی، کورش. (1390). از زبان‌شناسی به ادبیات. جلد اول (نظم). چاپ سوم. تهران: سورۀ مهر.
    24. طالبیان، یحیی و تسلیم جهرمی، فاطمه. (1391). کاریکلماتور در گسترۀ ادبیات فارسی. تهران: فصل پنجم.
    25. طالبیان، یحیی و تسلیم جهرمی، فاطمه. (1389). «بررسی رابطه امثال‌وحکم با کاریکلماتورها». پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شمارۀ 9، پاییز 1391. صص 227ـ250
    26. طوسی، خواجه نصیرالدین. (1367). اساس‌الاقتباس. تصحیح مدرّس رضوی. چاپ چهارم. تهران: دانشگاه تهران.
    27. عبید زاکانی، نظام‌الدین. (1999). کلیّات عبید زاکانی. به اهتمام محمّدجعفر محجوب، نیویورک: Bibliotheca Persica Press.
    28. کردچگینی، فاطمه. (1388). «شکل دگر خندیدن». کتاب طنز 5. به اهتمام سید عبدالجواد موسوی. تهران: سورۀ مهر. صص 8ـ41.
    29. لودی، شیرعلی خان. (1377). تذکرۀ مرآةالخیال. به اهتمام حمید حسنی. تهران: روزنه.
    30. موریل، جان. (1392). فلسفۀ طنز. ترجمۀ محمود فرجامی  دانیال جعفری. تهران: نی.
    31. ناتل‌خانلری، پرویز. (1369). مجموعه مقالات (هفتاد سخن). جلد سوم. تهران: توس.
    32. نامورمطلق، بهمن. (1390). درآمدی بر بینامتنیت (نظریه‌ها و کاربردها). تهران: سخن.
    33. نبوی، ابراهیم. (1378). کاوشی در طنز ایران. جلد اول. تهران: جامعۀ ایرانیان.
    34. نظری، نجمه. (1389). «پایین آمدن درخت از گربه». مجلۀ مطالعات علوم بلاغی دانشگاه سمنان. بهار 1389. شمارۀ 1. صص 141ـ160.
    35. یوسفی، غلامحسین. (1354). دیدار با اهل قلم. جلد اول. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.