نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

بررسی شگرد‌های طنز و مطایبه در افسانه‌های عامیانه‌ ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه شیراز

چکیده

طنز و مطایبه یکی از گونه‌های ادب غنایی است که همواره از سوی نویسندگان و شاعران ادب رسمی مورد توجه بوده است. همان طور که طنز در ارزش‌گذاری هنر رسمی، در پوشش خنده و مضحکه، هدف‌های جدی را دنبال می‌کند و افق‌ها و قلمروهای آن در مسائل اجتماعی بسیار گسترده است، در فرهنگ عامه و به خصوص افسانه‌های عامیانه نیز قابل تأمل است. طنز در افسانه‌ها مانند سایر متون نوعی نقد به مقولات زندگی و به گونه‌ای سخن جدی در قالب شوخی است که می‌تواند به تمام عرصه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی منتقدانه نگاه کند. این پژوهش با رویکرد تحلیل محتوا از نوع کیفی و استقرای تام به تحلیل شیوه‌های پرداخت طنز و مطایبه در مجموعه‌ی «فرهنگ افسانه‌های مردم ایران» از علی اشرف درویشیان و رضا خندان پرداخته است. از اهداف این پژوهش نشان دادن شگردهای طنز و مطایبه در افسانه‌های عامیانه ایرانی و بررسی بسامد آنها در کنار کارکردهای مختلف طنز در افسانه‌ها بوده است. براساس نتایج تحقیق، از جمله شگردهای طنزپردازی در افسانه‌های عامیانه؛ بلاهت، رندی، ناهماهنگی و ناسازگاری اجزا، آدم نمایی، نام طنزآمیز، عنوان طنزآمیز و دیگر شگردها است. از کارکردهای مختلف طنز در افسانه‌های عامیانه می‌توان به کارکرد سرگرمی، خاصیت انتقادی و روح اصلاح‌گری و ترویج ارزش‌های اخلاقی و تربیتی اشاره کرد. بسیاری از شگردهای ذکر شده در افسانه‌های عامیانه با بیان تابوها و مسایل جنسی مطرح می‌شود؛ زیرا فرهنگ عامه بر خلاف فرهنگ رسمی با سانسور کمتری همراه است و آزادسازی تنش‌های درونی نیز از دیگر کارکردهای طنز عامه محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study on the Satire and Humor Techniques in Iranian Folklore Legends

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Noofeli
  • Zarin taj Varedi
university of shiraz
چکیده [English]

Satire and humor are forms of lyric literature that have always drawn attention from official authors and poets. As satire in valuation of official art tries to follow serious objective in the form of laughter and mockery and its horizons and territories in social affairs are quite wide, its role is also considerable in the folklore and especially in folk legends. Satire in the legends, similar to other texts, is a form of criticism of life issues and is a serious speech in the form of humor, which can criticize all political, economic, cultural and social arenas. By a content analysis approach of qualitative and induction type, this study tries to analyze satire and humor methods from Iranian Legends and Fairy Tales Encyclopedia by ‘Ali Ashraf Darvishiyan and Reza Khandan. Among the objectives of this research is to show satire methods in two fields of content and language. Based on the research results, satire techniques in folk legends include stupidity, obscurity, inconsistency and incompatibility of components and position, personification, humorous name, humorous title and other techniques. Among the various applications of satire in the folklore legends could be referred to entertainment, criticism, correction and promotion of ethical and educational values. Many of the mentioned techniques in folklore legends include sexual and taboo issues, since, unlike official culture, the folklore culture contains lesser censorship and also, releasing internal tensions is one of the applications of folklore satire.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Satire
  • humor
  • Folklore Legends
  • techniques
  1. فهرست منابع

    الف)کتاب‌­ها

    1. اخوت، احمد. (1371). نشانه‌شناسی مطایبه. چاپ اول، اصفهان: نشر فردا.
    2. اصلانی، محمدرضا. (1385). فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز. تهران: کاروان.
    3. برگسون، هانری لویی. (1379). خنده. ترجمة عباس میرباقری. تهران: شباویز.
    4. بهزادی اندوهجردی، حسین. (1378). طنز و طنز پردازی در ایران. تهران: صدوق.
    5. تمیم داری، احمد. (1390). فرهنگ عامه. تهران: نشر مهکامه.
    6. جوادی، حسن. (1384). تاریخ طنز در ادبیات فارسی. تهران: کاروان.
    7. حرّی، ابوالفضل. ( 1387 ). دربارة طنز. تهران: سوره مهر.
    8. درویشیان، علی اشرف و رضا خندان. (1387). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. ج 1. تهران: انتشارات کتاب و فرهنگ.
    9. درویشیان، علی اشرف و رضا خندان. (1378). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. ج2. تهران: انتشارات کتاب و فرهنگ.
    10. درویشیان، علی اشرف و رضا خندان. (1387). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. ج 3. تهران: انتشارات کتاب و فرهنگ.
    11. درویشیان، علی اشرف و رضا خندان. (1382). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. ج 5. تهران: انتشارات کتاب و فرهنگ.
    12. درویشیان، علی اشرف و رضا خندان. (1384). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. ج 6. تهران: انتشارات کتاب و فرهنگ.
    13. درویشیان، علی اشرف و رضا خندان. (1385). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. ج 7. تهران: انتشارات کتاب و فرهنگ.
    14. درویشیان، علی اشرف و رضا خندان. (1385). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. ج 8. تهران: انتشارات کتاب و فرهنگ.
    15. درویشیان، علی اشرف و رضا خندان. (1387). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. ج 10. تهران: انتشارات کتاب و فرهنگ.
    16. درویشیان، علی اشرف و رضا خندان. (1382). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. ج 12. تهران: انتشارات کتاب و فرهنگ.
    17. درویشیان، علی اشرف و رضا خندان. (1382). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. ج 13. تهران: انتشارات کتاب و فرهنگ.
    18. درویشیان، علی اشرف و رضا خندان. (1382). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. ج 14. تهران: انتشارات کتاب و فرهنگ.
    19. درویشیان، علی اشرف و رضا خندان. (1383). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. ج 15. تهران: انتشارات کتاب و فرهنگ.
    20. درویشیان، علی اشرف و رضا خندان. (1386). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. ج 19. تهران: انتشارات کتاب و فرهنگ.
    21. ذوالفقاری، حسن. (1392). داستان‌های امثال. تهران: مازیار.
    22. ذوالفقاری، حسن. (1394). زبان و ادبیات عامه ایران. تهران: سمت.
    23. سلیمانی، محسن. (1391). اسرار و ابزار طنزنویسی. تهران: سورۀ مهر.
    24. شمیسا، سیروس. (1387). بیان. تهران: نشر میترا.
    25. صدر، رویا. (1381). بیست سال با طنز. تهران: نشر هرمس.
    26. فاضلی، نعمت الله. (1393). بررسی متون طنزآمیز عامیانة ایرانی. تهران: نشر علم.
    27. فتوحی، محمود. (1390). سبک شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها. تهران: سخن.
    28. فورستر، ای.ام. (1357). جنبه‌های رمان. ترجمة ابراهیم یونسی، جیبی.
    29. مارزلف، اولریش. (1371). طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی. ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: سروش.
    30. مزداپور،کتایون. (1380). روایتی دیگر از داستان دلیل محتاله و مکر زنان. تهران: انتشارات طرح نو.
    31. مزداپور،کتایون. (1382). گناه ویس. تهران: اساطیر.
    32. هریس،رابرت. (1383). داروی تلخ با طعم عسل(هدف و شیوة طنز). ترجمه فریبا شادمهر. تهران: جام جم.
    33. هلیتزر، ملوین. (1380). اسرار شوخی‌نویسی. تهران: اداره کل پژوهش‌های سیما.

     

     

     

    ب) مقاله­ها

    1. پناهی سمنانی، محمد. (1384). «طنز تبسم در ترانه‌های بومی». فصلنامة فرهنگ مردم، سال چهارم، ش 16. صص 21 تا 25.

    2. ذوالفقاری، حسن. (1392). «طنزهای گفتاری و رفتاری در قصه‌های عامیانه». فصلنامة فرهنگ مردم، ش47 و 48. صص 140تا 152.

    3. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1384). «طنز حافظ». ماهنامة حافظ، ش19، صص 30-42.

    4. کردچگینی، فاطمه. (1388). «شکل دگر خندیدن». در مجموعه مقالات کتاب طنز 5، تهران: سورة مهر.