نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

بررسی اصول مملکت‌داری و حکومت در نهج‌البلاغه و سیاست‌نامه (با تکیه بر اخلاق و مسئولیت‌های حاکمان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ابهر، ابهر، ایران

چکیده

آنچه در این پژوهش مورد توجه قرارگرفته است، بررسی مملکت‌داری و حکومت و شیوة کشورداری با توجه به سخنان امیرالمؤمنین علی (ع) در نهج‌البلاغه و خواجه نظام الملک توسی در سیاست‌نامه با تکیه بر اخلاق و مسئولیت‌های حاکمان است. چگونگی تحقق اهداف و آرمان‌های حکومت و نیاز آن به حاکمی با ویژگی‌ها و توانمندی‌های خاصّ تربیتی، اخلاقی، علمی، عقیدتی و سیاسی، تعامل و تأثیر باورهای دینی در شیوة کشورداری، بهره‌گیری از اصول انسانی در رفتارهای حکومتی و در نهایت، مقایسه و تطبیق اصول حکومت و مملکت‌داری در دو اثر ادبی- سیاسیِ نهج‌البلاغه امام علی (ع) از سرزمین عرب و سیاست‌نامه خواجه نظام الملک توسی از سرزمین پارس از مواردی است که در این پژوهش بدان پرداخته شده است. در این مقاله، ضمن بررسی ابعاد گستردة حکومت‌داری در نهج‌البلاغه و بیان تأثیرات آن بر سیاست‌نامه (سیرالملوک) که از کتب ادبی و سیاسی ارزشمند ایرانی است، به مقایسة دیدگاه‌های این دو کتاب در زمینة اخلاق و مسئولیت‌های حاکمان پرداخته می‌شود. بررسی های تطبیقی و دست آوردهای این مطالعه نشان می دهد که امام در هر شرایطی کتاب آسمانی را سرلوحة کار خویش قرار می‌دهد، اما خواجه در زمانی که هویت ایرانی اسلامی در معرض چپاول ترکان سلجوقی در گیرودار نابودی است، آرمان‌خواهی ایران باستان را به واقع‌بینی سیاسی اسلامی پیوند می دهد. امام در هر شرایطی در جستجوی اصل عدالت است و خواجه در هر شرایطی در جستجوی اصل سیاست. تأثر خواجه از کلام و منش امام علی (ع) در بخش‌هایی از کتاب او کاملاً مشهود است. هر دو هدف تعریف‌شده یکسانی را دارند اما در شیوة اجرا و راه رسیدن به آن متفاوت عمل می‌نمایند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Studying the principles of governance in Nahjolbalaghe and Siaasatnaameh (By relying on governors' ethic and responsibilities)

نویسنده [English]

  • gholamreza heidary
Department of Persian Language and literature,Faculity of Humanities Islamic Azad University Abhar Branch, Abhar,Iran
چکیده [English]

What is remarkable in this research is, studying the governance and its style regarding the remarks represented by Imam Ali in Nahjolbalagheh and Eunuch Nezamolmolk Tousi in Siaasatnaameh by  relying on governors' ethic and responsibilities. Typical examples studied in this research include how the targets and desires of government to be realized and how it needs a governor with political, ideological, educative, scientific, and ethical specific abilities and characteristics; moreover this research investigates the interaction and influence of religious beliefs in governance style and applying the human principles in actions of government. Finally, the principles of government and governance techniques are compared and matched in two remaining literary-political works (Imam Ali's Nahjolbalagheh from Arab territories and Eunuch Nezamolmolk Tousi's Siaasatnaameh from Persia land). While studying the extensive dimensions of governance in Nahjolbalgheh, and expressing its effects on Siaasatnaameh (Seyrolmoluk) that is one of the most valuable Iranian political and literary books, in this research these two books' views about governors' ethic and responsibilities have been compared. Comparative studies and achievements from this study show that Emam uses the Holy Book as an epigraph in his works under any circumstances. But, when Islamic Iranian identity is exposed to plunder of Seljuk Turks in the throe of destruction, Khajeh links the enthusiasm of of ancient Iran to the Islamic political realism. Imam seeks the principle of justice under any circumstances, and Khajeh wants to find out the principle of politics under any circumstances. Khajeh's regret from language and character of Imam Ali is obvious in some parts of his book. Both have the same defined goal, bot the way of their performance and the way of getting this goal is different.                  

کلیدواژه‌ها [English]

  • governance
  • Governors
  • ethic
  • and responsibility
  • Nahjolbalgheh
  • Siaasatnaameh
  1. فهرست منابع

    الف)کتاب­ها

    1. قرآن کریم
    2. بابایی، محمدباقر. (1384). مبانی استراتژی فرهنگی از دیدگاه امام علی (ع). تهران: نشر دوره جنگ.
    3. جمعی از نویسندگان. (1379). آشنایی با نهج‌البلاغه. تهران: شهریار.
    4. ------------. (1383). رفتارهای علوی و راه‌های تحقق آن. تهران: انتشارات دانشگاه امام حسین (ع).
    5. جهان بزرگی، احمد. (1388). اصول سیاست و حکومت. تهران:  
    6. خامنه ای، سیدعلی. (1367). حکومت در اسلام. سومین و چهارمین کنفرانس اندیشة اسلامی.
    7. خواجه نظام الملک، ابوعلی. (1390). سیاست‌نامه (سیرالملوک). تصحیح محمد استعلامی، تهران: نگاه.
    8. دهخدا، علی‌اکبر. (1373). لغت‌نامه دهخدا. زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی. مؤسسه لغت‌نامه دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
    9. صدوق، محمد. (1372). عیون الاخبار رضا. ترجمه علی‌اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید. دوجلدی، تهران: انتشارات جهان.
    10. مسعودی، علی ابن الحسین. (1409 ه. ق.). مروج الذهب و معادن الجوهر. به کوشش اصغر داغر، قم: انتشارات دارالهجره.
    11. نهج‌البلاغه. (1361). ترجمة محمد دشتی. تهران: موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین.

     

    ب) مقاله­ها

    1. حاج بابایی، محمدرضا و شهبندی، محمود. (1391). «ابعاد فساد از دیدگاه خواجه نظام الملک». مجلة سیاست، تابستان، دوره 42، شماره 2 . صفحات 75-59.
    2. حیدری، غلامرضا. (1395). «بررسی اصول مملکت داری و حکومت در نهج البلاغه با تکیه بر عدالت اجتماعی سیاسی و اقتصادی». کنفرانس بین المللی ادبیات و زبانشناسی.
    3. خسروبیگی، هوشنگ. (1382). «اندیشه های خواجه نظام الملک توسی در سیاست نامه». کتاب ماه، تاریخ و جغرافیا، آبان 1382، شمارة 73. صفحات 70-60.
    4. دانش، موسی. (1379). «سیاست و حکومت در نهج‌البلاغه». مجله مشکوة، پاییز و زمستان، شماره‌های 68 و 69. صفحات 166-148.
    5. یوسفی، غلامحسین. (1347). «پیر سیاست». مجلة جستارهای ادبی دانشگاه فردوسی مشهد، بهار و تابستان 1347، شماره های 13و 14. صفحات 58-14.