قالب غزل در ادبیّات فارسی سابقهای طولانی دارد و در ابتدا فقط برای بیان احساسات و عواطف عاشقانه به کار گرفته میشد. سپس، با شکلگیری عرفان و تصوّف در خدمت اهل عرفان و رمز و رازهای عرفانی قرار گرفت. تحوّل آشکار این قالب از سنایی آغاز میشود و در نوع عاشقانه با سعدی به اوج کمال میرسد. یکی از ویژگیهای سعدی در عرصۀ غزلسرایی، بیان روایت در قالب غزل است که این گونه از غزل را «غزل- روایت» مینامیم. در این مقاله کوشش شدهاست تا نخست، «غزل- روایت1»های سعدی طبقهبندی شود و سپس، به تحلیل ساختاری غزل- روایتهایی که از نوع «گفتوگو» هستند و همچنین به بررسی عناصر متغیّر در غزل- روایتهای نوع «حکایت» پرداخته شود. حاصل این پژوهش چنین بودهاست: از مجموع 701 غزل سعدی، 89 غزل- روایت در میان آنها یافت شد که 5 مورد آن از نوع غزل- روایتهایی هستند که عنصر اصلی آنها «گفتوگو» است. تعداد 27 مورد غزل- روایتهای «وصفی» و 57 مورد نیز غزل- روایتهایی هستند که ساختار «حکایت» دارند. همچنین در این گونۀ اخیر از غزل- روایتها، برخی از عناصر داستانپردازی؛ نظیر: گفتوگو، شخصیّت، زاویۀ دید، مکان و زمان نیز مورد بررسی قرار گرفتهاست.
)