نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

تبیین پیوند و شیوه تعامل کلام و عرفان در آثار علاءالدّوله سمنانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول، استاد، بخش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشجوی دکتری، بخش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

زمینه: از ویژگی­های مهم متون ادب عرفانی پیوند آنها با کلام است که می­تواند نشان دهنده اهمیّت مباحث کلامی از نظرگاه عارفان باشد. این پژوهش می­کوشد ضمن بررسی و تبیین پیوند و شیوه تعامل کلام و عرفان و بازتاب مباحث کلامی در آثار علاءالدّوله سمنانی، اثبات کند که علم کلام در راستای رسیدن سالک به غایت و هدف، کمال مقدّمی و پیشینی شایسته­ای به شمار می­آید.
روش: با توجه به این ویژگی­ها در این مقاله  به روش توصیفی تحلیلی، نحوه پیوند کلام و عرفان در آثار علاءالدوله سمنانی بررسی و تبیین می­شود.
یافته ­ها: سالک با کاربرد ابزارکلام می­کوشد به تدریج معارف خود را ارتقاء دهد تا از حیطه معرفت کلامی بیرون آید و به معرفت شهودی دست یابد. بررسی شیوه تعامل کلام و عرفان در آثار علاءالدّوله نشان می­دهد که کلام به سه صورت در مباحث عرفانی تأثیرگذار است: 1ـ طرح مباحث نوین(طرح مسأله)؛ 2ـ شرح و تبیین مسأله و تدارک زیرساخت‌های لازم؛ 3ـ تغییر زبان و وسعت دایره واژگانی. از سوی دیگر عرفان نیز در چهار بخش بر کلام اثر می­گذارد: 1ـ طرح مباحث نوین(طرح مسأله)؛ 2ـ نقد آموزه‌های کلامی؛ 3ـ تبیین ابهامات و تکمیل آموزه‌های کلامی؛ 4ـ شرح و تعمیق تأمّلات کلامی در مسائل مختلف.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Explaining the connection and the way of interaction between the Theology and mysticism in the works of Alaa ol-Doleh Semnani

نویسندگان [English]

  • Eshagh Toghiani 1
  • Kobra Rafiei 2
1 Corresponding author, Professor, Department of Persian Language and Literature, Isfahan University, Isfahan, Iran
2 Ph.D. Candidate, Department of Persian Language and Literature, Isfahan University, Isfahan, Iran
چکیده [English]

Purpose: One of the important features of mystical literary texts is their connection with theology, which can indicate the importance of theological topics from the point of view of mystics. This research tries to prove, while examining the reflection of theological topics in the works of Alaa al-Doleh Semnani, that the science of theology is considered a worthy elementary perfection in order for the seeker to reach his goal.
Method and Research: According to these characteristics, in this article, the method of connecting Theology and mysticism in the works of Alaa al-Doulah Semnani is investigated and explained.
Findings and Conclusions: The seeker tries to gradually improve his knowledge by using the tool of words, to get out of the domain of verbal knowledge, and to achieve intuitive knowledge.
Conclusions:  Examining the interaction between theology and mysticism in the works of Alaa al-Doleh Semnani, shows that theology is effective in three ways in mystical topics: 1- Design of new topics (problem plan). 2- Description and explanation of the problem and preparation of the necessary infrastructures 3- Changing the language and the breadth of the vocabulary. On the other hand, mysticism also has an effect on theology in four parts: 1- Designing new topics (problem design). 2- Criticizing theological teachings 3- Clarifying the ambiguities and completing the theological teachings 4- Explaining and deepening the theological reflections on various issues.

کلیدواژه‌ها [English]

  • theology
  • mysticism
  • the works of Alaa al-Douleh Semnani

مراجع

  1. فهرست منابع

    الف.منابع فارسی

    1. قرآن کریم. (1387). ترجمه ابوالفضل بهرام­پور، قم: اسوه.
    2. اهل سرمدی، نفیسه. (1401). «اثربخشی عرفان حکمی بر اندیشه­های فیض کاشانی». تاریخ فلسفه اسلامی، سال اول، ش3، 98 ـ 79.
    3. پورجوادی، نصرالله. (1375). رؤیت ماه در آسمان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    4. حبیبی، محسن و فاطمه اسدی کتیگری، (1400). «بررسی رابطه تعاملی کلام و عرفان در اندیشه مولانا جلال الدّین محمد بلخی»، پژوهشنامه مذاهب اسلامی، سال هشتم، ش15، صص 202 ـ 175.
    5. دهباشی، مهدی. میرباقری فرد، سیّد علی اصغر. (1399). تاریخ تصوّف 1. چاپ دوم. تهران: سمت.
    6. دهخدا، علی­اکبر (1330). لغتنامه. جلد6، تهران: چاپخانه و مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    7. زرین­کوب، عبدالحسین. (1362). ارزش میراث صوفیّه. چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر.

    8 . سبزواری، ملاهادی. (1383). دروس شرح منظومه. شرح یحیی انصاری شیرازی. قم: بوستان کتاب.

    1. سیّدان، الهام، (1397). «بررسی و تبیین ارتباط کلام و عرفان در سنّت اول عرفانی». ادیان، مذاهب و عرفان: پژوهشنامه عرفان، ش19، صص 42 ـ 21.
    2. شیمل، آن ماری. (1375). ابعاد عرفانی اسلام. ترجمه و توضیحات از عبدالکریم گواهی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    3. علاءالدّوله سمنانی، احمد بن محمد بن احمد. (1362). العروه لااهل الخلوه و الجلوه. تصحیح نجیب مایل هروی. تهران: مولی.
    4. علاءالدّوله سمنانی، احمد بن محمد بن احمد. (1369). مصنّفات فارسی علاءالدّوله سمنانی. به اهتمام نجیب مایل هروی. تهران: علمی و فرهنگی.
    5. علاءالدّوله سمنانی، احمد بن محمد بن احمد. (1366). چهل مجلس. تحریر امیر اقبالشاه بن سابق سجستانی. تصحیح نجیب مایل هروی. تهران: ادیب.
    6. فیّاض لاهیجی، عبدالرّزاق بن علی. (1383). گوهر مراد. مقدمه زین العابدین قربانی لاهیجی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    7. قشیری، ابوالقاسم. (1361). ترجمه رساله قشیریّه. ترجمه ابوعلی عثمانی. تصحیح بدیع­الزّمان فروزانفر. تهران: علمی و فرهنگی.
    8. گذشته، ناصر، (1376). « تأثیر مبانی کلام اشعری برتفکّر عرفانی مولوی در دو مسأله عمومیت اراده خداوند و کسب». مقالات و بررسی ها، دفتر62، صص 85 ـ 71.
    9. مایل هروی، نجیب. (1362). مقدّمه کتاب العروه لاهل الخلوه و الجلوه. تهران: علمی و فرهنگی.
    10. میرباقری فرد، سیّد علی اصغر، (1391). «عرفان عملی و نظری یا سنّت اول و دوم عرفانی؟). تأملی در مبانی تصوّف و عرفان اسلامی).»، پژوهش­های ادب عرفانی(گوهرگویا(، سال ششم، ش 2، .65 -88
    11. نیکلسون، رینولد الیّن. (1372). عرفان عارفان مسلمان. ترجمه اسدالله آزاد. مشهد: دانشگاه فردوسی.
    12. هجویری، ابوالحسن. (1384). کشف المحجوب. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی. تهران: سروش.
    13. یثربی، یحیی. (1374). عرفان نظری. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

    ب. منابع عربی

    1. ابن خلدون، عبدالرّحمن. (1978). مقدّمه. بیروت: دارالقلم.
    2. ابن ترکه اصفهانی، صائن الدین علی بن محمد. (1360). تمهید القواعد. مقدمه و تصحیح: جلال الدّین آشتیانی. تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه.
    3. ابن سینا، حسین بن عبدالله. (1404ق). الشفاء. مقدمه ابراهیم مدکور. قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
    4. ایجی، عضدالدّین. (1325ق). المواقف. شرح میر سیّد شریف. قم: شریف رضی.
    5. بدوی، عبدالرّحمن. (1977م). التاریخ التصوّف الاسلامیّه من البدایه حتّی النهایه القرن الثانی. الکویت: وکاله المطبوعات.
    6. تفتازانی، سعدالدین. (1409ق). شرح المقاصد. قم: شریف رضی.
    7. تهانوی، محمد علی. (1996م). موسوعه کشّاف اصّطلاحات الفنون و العلوم. بیروت: مکتبة ناشرون.

    8 . جرجانی، سیّد شریف. (1419ق). التعریفات. بیروت: دارالفکر.

    1. شریف رضی، محمد بن حسین. (1380). المجازات النبویّه. تصحیح مهدی هوشمند. جلد اول. قم: موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
    2. طباطبائی، سیّد محمد حسین، (بی تا). نهایة الحکمة. قم: جامعه مدرسین.
    3. طوسی، خواجه نصیر­الدّین. (۱۳۷۵). شرح الاشارات والتنبیهات. قم: البلاغة.
    4. علامه حلّی، حسن بن یوسف. (1419ق). نهایة ‌‌المرام فی علم الکلام. تحقیق فاضل عرفان، قم: موسسه امام صادق.
    5. علاءالدّوله سمنانی، احمد بن محمد بن احمد. (1362). العروه لاهل الخلوه و الجلوه. تصحیح نجیب مایل هروی. تهران: مولی.
    6. غزالی، ابوحامد محمد. (1360). شک و شناخت. ترجمه صادق آیینه وند. تهران: امیرکبیر.
    7. فارابی، ابونصر - ۱۹۹۵م. آراء اهل المدینة الفاضله ومضاداتها. بیروت: مکتبة الهلال.
    8. فیّاض لاهیجی، عبدالرّزاق بن علی. (بی تا). شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام. اصفهان: مهدوی.
    9. قیصری، داود. (1381). رسائل قیصری. تصحیح جلال الدّین آشتیانی. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
    10. قیصری، محمد داوود. (1375). شرح فصوص الحکم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
نثرپژوهی ادب فارسی
دوره 28، شماره 57
شهریور 1404
صفحه 125-142

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار