نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

بازتاب اندیشه‌های ملامتی در فتوت نامه‌های صوفیانه تا قرن پنجم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، بخش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران.

2 نویسنده مسئول، دانشیار، بخش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران.

3 دانشیار، بخش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) ، قزوین، ایران.

4 استاد، بخش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران

چکیده

زمینه: پژوهشگران دربارۀ میزان و چگونگی ارتباط بین دو مکتب ملامتیه و فتوت نظر یکسانی ندارند؛ برخی آن دو را یکی دانسته و برخی دیگر منکر این ارتباط شده‌اند. مسئلۀ اصلی در اینجا این است که؛ با توجه به متن رسائل ملامتیه و فتوت‌نامه‌ها تا قرن پنجم هجری، چه شباهت ها و تفاوت‌هایی بین اصول فتوت و ملامتیه وجود داشته‌است. هدف این پژوهش تبیین شباهت‌ها و تمایزهای دو مکتب ملامتیه و فتوت است تا از این طریق دلایل اختلاف نظرهای موجود بین پژوهشگران در خصوص رابطه فتوت و ملامتیه و تصوف روشن شود.
روش: روش تحقیق در این مقاله، تحلیلی- توصیفی و بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای است.
یافته ­ها: نتایج حاصل از پژوهش، بیانگر برداشت‌های گونه‌گون و متفاوت در این خصوص است. ابوعبدالرحمن سلمی نویسندۀ اولین فتوت‌نامه که خود از پیروان ملامتیه بوده در «رسالۀ ملامتیه» تعریفی از جوانمردی ارائه می‌کند، که در آن جوانمرد همان ملامتی کامل است، اما همو در «کتاب‌الفتوة»، مانند سایر فتوت‌نامه‌های این دوره نوعی فتوت صوفیانه را معرفی کرده‌است که تفاوت‌های عمده‌ای با اصول ملامت دارد. در جوانمردی عیاران نیز که «قابوسنامه» معرف آن است، از اصول اساسی ملامتیه نشانی نیست. به نظر می‌رسد تفاوت دیدگاه پژوهندگان از اینجا سرچشمه گرفته‌است. در واقع کسانی که رسالۀ ملامتیه سلمی را مبنای کار خود قرار داده‌اند، جوانمردان و ملامتیه را یکی دانسته‌اند؛ و گروه دیگر که جوانمردی را در مفهوم عیاری مدنظر داشته‌اند این دو را در تباین با هم یافته‌اند و گروه سومی که تصوف، ملامت و جوانمردی را شاخه‌هایی از یک اصل دانسته‌اند، فتوت صوفیانه را ملاک قرار داده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Reflection of Reproachful Thoughts in Sufism Fotowatnamehs up to the Fifth Century

نویسندگان [English]

  • Mahnaz Alizade 1
  • Safiyeh Moradkhani 2
  • Seyyed Mohsen Hosseini 3
  • Mohamadreza Hasanijalilian 4
1 PhD student, Department of Persian Language and Literature, Lorestan University, Lorestan, Iran.
2 Corresponding author, Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Lorestan University, Lorestan, Iran
3 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature,Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
4 Professor, Department of Persian Language and Literature, Lorestan University, Lorestan
چکیده [English]

Purpose: Researchers do not have the same opinion about the extent and nature of the connection between the two schools of thought, Malamatiyah and Futuwwa. The main issue in this study is considering the text of Malamatiyah treatises and the Futuwwatnamehs up to the fifth century AH, to see what common points and differences existed between the principles of Futuwwat and Malamatiyah. The aim of this research is to explain the similarities and differences between the two schools of Malamatiya and Futuwwa. In this way, the reasons for the differences in opinion among researchers are clarified.
 Method and Research: The research method in this article is analytical-descriptive.
 Findings and Conclusions: The results of the research reflect diverse and different perceptions in this regard. Solami, the author of the first Futuwwat-nama, who was himself a follower of Malamatiya, provides a definition of Futuwwa in his "Risalah Malamatiya", in which Futuwwa is the same as perfect malamaty. However, in "Kitab al-Futuwwa", like other books of this period, he introduced a type of Sufi Futuwwa that has major differences from the principles of malamatiya. The Futuwwa of the Ayyaran, which is represented in the "Qaboosnameh", also lacks any trace of the fundamental principles of the Malamatiyah. It seems that the difference in the researchers' views originates from this issue.
 Conclusions: In fact, those who have based their work on Sollmi's Malamatiya treatise have considered the futuwwa and Malamatiya to be the same; another group who have considered the futuwwa in the sense of ayyari have found the two to be in contrast. The third group, who consider Sufism, Malamatiya, and Futuwwa to be branches of the same principle, have taken Futuwwa of Sufi as the criterion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Chivalry
  • Sufism
  • Malamatieh
  • Fotovvat
  • Generosity Books
  1. فهرست منابع

    الف. منابع فارسی

    1. انصاری، عبدالله. (1375). صدمیدان. مقدمه و حواشی عبدالحی حبیبی. چاپ اول. تهران: نشرآشنا.
    2. برتلس، یوگنی ادواردویچ. (1356). تصوف و ادبیات تصوف. ترجمه سیروس ایزدی. چاپ اول. تهران: نشر امیرکبیر.
    3. بهار، مهرداد. (1376). جستاری چند در فرهنگ ایران. چاپ سوم. تهران: انتشارات فکر روز.
    4. جامی، نورالدین عبدالرحمن. (1375). نفحات‌الأنس من حضرات القدس. مقدمه تصحیح و تعلیقات محمود عابدی. چاپ سوم. تهران: انتشارات اطلاعات.
    5. چهارده رساله در باب فتوت و اصناف. (1399). با مقدمه تصحیح و توضیح مهران افشاری و مهدی مداینی. چاپ چهارم. تهران: نشر چشمه.
    6. ریاض، محمد. (1389). فتوت‌نامه (تاریخ، آیین، آداب و رسوم). به اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار. چاپ سوم. تهران: انتشارات اساطیر.
    7. زرین‌کوب، عبدالحسین. (1379). جستجو در تصوف ایران. چاپ ششم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
    8. سلمی، ابوعبدالرحمن‌بن الحسین. (1369). مجموعه آثار ابوعبدالرحمن سلمی. به اهتمام نصرالله پورجوادی. جلد1،2. چاپ اول. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    9. سلمی، ابوعبدالرحمن‌بن الحسین. (1385). جوانمردی و جوانمردان (کتاب‌الفتوة). ترجمه قاسم انصاری. چاپ دوم. قزوین: ناشر حدیث امروز.
    10. سلمی، ابو عبدالرحمن‌ بن الحسین. (1389). «اصول ملامت و طریق فتوت 1، ترجمۀ رسالۀ ملامتیه». ترجمۀ عباس گودرزی و مهدی زارع مؤیدی. ماهنامه حکمت و معرفت. دورۀ 5، شمارۀ 12، صص 33-27.
    11. سلمی، ابو عبدالرحمن‌ بن الحسین. (1390). «اصول ملامت 2، ترجمۀ رسالۀ ملامتیه». ترجمۀ عباس گودرزی و مهدی زارع مؤیدی، ماهنامه حکمت و معرفت. دورۀ 6، شمارۀ 1، صص 48-46.
    12. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1401). قلندریه در تاریخ (دگردیسی‌های یک ایدئولوژی). چاپ پنجم. تهران: نشر سخن.
    13. عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. (1391). تذکرةالاولیا. تصحیح و توصیفات محمد استعلامی. چاپ بیست و سوم. تهران: انتشارات الهام.
    14. عفیفی، ابوالعلاء. (1376). ملامتیه، صوفیه و فتوت. ترجمه نصرت الله فروهر. چاپ اول. تهران: انتشارات الهام.
    15. عنصرالمعالی، کیکاووس. (1382). گزیده قابوس‌نامه. به کوشش غلامحسین یوسفی. چاپ دهم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
    16. فتوت‌نامه‌ها و رسائل خاکساریه (سی رساله). (1393). مقدمه تصحیح و توضیح مهران افشاری. چاپ اول. تهران: نشر چشمه.
    17. فروزانفر، بدیع‌الزمان. (1367). شرح مثنوی شریف. جلد دوم. چاپ اول. تهران: انتشارات زوار.
    18. قشیری، عبدالکریم. (1383). رساله قشیریه. ترجمه ابوعلی حسن‌بن احمد عثمانی. با تصحیحات و استدراکات بدیع‌الزمان فروزانفر. چاپ هشتم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    19. گولپینارلی، عبدالباقی. (1378). ملامت و ملامتیان. ترجمه توفیق هـ. سبحانی. چاپ سوم. تهران: انتشارات روزنه.
    20. گولپینارلی، عبدالباقی. (1392). فتوت در یکصد پرسش و پاسخ. ترجمه هـ. سبحانی. چاپ اول. تهران: نشر گستره.
    21. مقدسی، محمدبن طاهر. (۱۳۷۴). آفرینش و تاریخ. مقدمه ترجمه و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. جلد چهارم تا ششم. چاپ اول. تهران: نشر آگه.
    22. هجویری، علی‌بن عثمان. (۱۳۷۶). کشف المحجوب. تصحیح ژوکوفسکی. چاپ پنجم. تهران: طهوری.
    23. یارشاطر، احسان. (۱۳۷۳). تاریخ ایران کمبریج (از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان). ترجمه حسن انوشه. جلد سوم. چاپ دوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
    24. یشت‌ها. (۱۳۷۷). ترجمه و تفسیر ابراهیم پور داوود. جلد ۱. چاپ اول. تهران: انتشارات اساطیر.

     

    ب. منابع عربی

    1. خرگوشی، ابی سعید عبدالملک بن محمد. (1427 ق، 2006 م). تهذیب‌الأسرار فی اصول التصوف. اعتنی به و وضع حواشیه سید محمدعلی. الطبعه الاولی. لبنان: دارالکتب العلمیه بیروت.
    2. سلمی، ابوعبدالرحمن‌بنالحسین. (1424ق). طبقات‌الصوفیه و یلیه ذکر النسوة المتعبدات الصوفیات. محقق و مصحح مصطفی عبدالقادر عطا. الطبعه الثانیه. لبنان: دارالکتب العلمیه بیروت.

     

    ج. منابع لاتین

    1. Sara. (1993)."Hakim Tirmidi and The Malamati Movement in Early Sufism". in Leonard Lewison.Classical Persian Sufism from its Origins to Rumi, First ed, pp.583- 613.

    https://www.academia.edu/419941/Hakim_TirmidhI_and_the_MalamatI_Movement_In_Early_Sufism.