نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

معرفی نسخه خطی بحرالخواص و بررسی محتوایی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه ولی عصر(عج)، رفسنجان، ایران

چکیده

هدف: بحرالخواص اثر طبیب کرمانی از مهم‌ترین کتاب‌های طبی نگارش شده در قرن نهم هجری است که هفت دست‌نوشته از آن در کتابخانه‌های سراسر جهان موجود ‌است. این اثر که قرابادینی در انواع داروهای گیاهی، معدنی و حیوانی و ترکیبات حاصل از آن‌هاست؛ از حیث درج بدل داروهای کمیاب و نام محلی ادویه‌ها در ایران و سایر ممالک و فراهم‌آوردن آرای حکیمان متعدد در کنار نظریات مؤلف، اهمیت ویژه‌ای دارد. تصحیح و معرفی این اثر موجب شناخت جایگاه آن در میان آثار مشابه، شناخت بدل داروها و ارائة درمان های دارویی نوین در طب سنتی خواهدشد.
 
روش :در این پژوهش به شیوة توصیفی- تحلیلی به معرفی و بررسی محتوایی بحرالخواص پرداخته‌‌شده‌است.
 
یافته­ ها:بحرالخواص حاصل تجمیع آرای موجود در اختیارات بدیعی و نظریات، تحقیقات و مشاهدات مؤلف و بیش از 60 حکیم دیگر است که برخی از آنان ناشناس‌اند. ترجمة ادویه‌ها به پنج زبان و هفت گویش و ارائۀ ترکیبات دارویی جدید، بحرالخواص را به اثری قابل‌توجه تبدیل‌کرده‌است. نثر این اثر بینابین است؛ به طوری که دیباچة کتاب نثری مصنوع و متکلف و آراسته به آرایه‌های لفظی و ادامه متن نثری علمی دارد. همچنین کاربردهای کهن زبانی و نحوی، استفاده از آرایه‌های معنوی و انعکاس اندیشه‌های ذهنی مؤلف در متن اندک است.
 
 نتایج:بحرالخواص اثر طبیب کرمانی مشتمل بر یک مقدمه، سه مقاله و یک خاتمه است و در نگارش آن به صورت مستقیم از اختیارات بدیعی و گلستان سعدی تأثیر پذیرفته‌شده‌است. درج اسامی ادویه‌ به پنج زبان فارسی، ترکی، عربی، هندی و یونانی و هفت گویش مصری، شامی، خراسانی، کرمانی، شیرازی و کابلی بر اهمیت این اثر افزوده‌است. در بحرالخواص از آرای حکیمان مشهوری چون ابوعلی سینا، فخرالدین رازی، انصاری، جالینوس، دیسقوریدوس، ابن‌سراج‌الدین‌جوزجانی، ابن‌ماسویه، جاحظ، ارسطاطالیس، طبری، بقراط و ... استفاده‌شده‌است. تلخیص، تفصیل و تغییر دستورات دارویی دیگر حکیمان، نجوم پزشکی و دستورات دارویی جادویی و خرافی، ارائة بدل داروها و نقل چندین درمان برای بیماری واحد از ویژگی‌های دیگر بحرالخواص است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Content and Stylistic Study of Bahr Al-Khavvas

نویسنده [English]

  • mohammad mahdi pour gholamali
Persian literature and language department , humanities faculty, Vali Asr university, Rafsanjan, Iran.
چکیده [English]

Purpose: Bahral-Khavass is one of the most important qarabadins of the 9th century AH. The inclusion of drug substitutes, local names of herbs, and the incorporation of the opinions of numerous physicians alongside the author's own theories significantly enhance the work's importance.  The aims of this research are to identify the author, to introduce Bahr al-Khavass and its characteristics, and to determine its place among similar works.
 
Method and Research: This research employs a descriptive-analytical method to introduce and examine the content of Bahr al-Khavass.
 
Findings and Conclusions: Bahr al-Khavass is a compilation of the opinions of more than 60 physicians and the author's own theories. The translation of the herbs names into five languages and seven dialects, and the presentation of new drug combinations, make it an outstanding work.  The prose of Bahr al-Khavass is intermediate; the use of archaic grammatical and morphological structures, literary devices, and reflections of the author's personal thoughts in the text are minimal.
 
Conclusions: Bahr al-Khavass was influenced by Golestan and Ekhtiyarat-e- Badiei. The first article includes herbs names in Persian, Turkish, Arabic, Hindi, and Greek, along with dialects from Egypt, Shami, Khorasani, Kerman, Shiraz, and Kabul. The author utilizes the opinions of Avicenna, Ansari, Arastatalis, Tabari, and others. Archaic linguistic and grammatical structures and literary devices such as antithesis, rhyme, parallelism, simile, and metaphor are infrequent. The author's act of praise, his study of medical and astronomical works, and his relative knowledge in these fields are prominent themes in this work.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Manuscript
  • Bahr al-Khavass
  • Kermani Physician
  • Intermediate Prose
  • qarabadin
  1. فهرست منابع

    الف.منابع فارسی

    1. قرآن کریم.
    2. انصاری، علی بن حسین. (1398). اختیارات بدیعی. به تصحیح محمدرضا شمس اردکانی و فرید رمضانی. تهران: چوگان.
    3. بهار، محمدتقی. (1372). سبک شناسی. جلد سوم. چاپ هفتم. تهران: امیرکبیر.
    4. بیگ باباپور، یوسف. (1393). فهرست توصیفی دستنوشت‌های پزشکی دورۀ اسلامی. جلد1. تهران: سفیر اردهال.
    5. دانشفرد، بابک. (1391). «تأثیر مکتب جندی شاپور بر مکتب پزشکی بغداد». تحقیقات تاریخ پزشکی. سال 2. شماره 2. صص: ٤٩-٥٦.
    6. رضوی برقعی، سیدحسین. (1383). «نقد و نگاهی به ترجمۀ کتاب «طب در دوره صفویه». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. سال7. شماره ٧٠ و ٧١. صص: 28-22.
    7. سعدی، مصلح الدین. (1368). گلستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.
    8. صفا، ذبیح الله.(1383). تاریخ ادبیات ایران. تلخیص سید محمد ترابی. جلد 1. چاپ ششم. تهران: فردوسی.
    9. طبیب کرمانی، مغیث‌الدین. (1399). الهامات المعبودیه فی اختیارات المسعودیه. به تصحیح محمد مهدی پورغلامعلی. رفسنجان: دانشگاه ولی‌عصر(عج).
    10. طبیب کرمانی، مغیث‌الدین. (ف900ق). بحرالخواص. ازبکستان: مؤسسه البیرونی، شماره ثبت:2146. [نسخه خطی] تألیف 868ق. تاریخ کتابت: 17م.
    11. طبیب کرمانی، مغیث‌الدین. (ف900ق). بحرالخواص. تهران: مجلس شورای اسلامی. شماره ثبت: 17927ش. [نسخه‌خطی] تألیف 868ق. تاریخ کتابت: بی‌تا.
    12. طبیب کرمانی، مغیث‌الدین. (ف900ق). بحرالخواص. روسیه: بنیاد خاورشناسی فرهنگستان شوروی. شماره ثبت: ش C648. [نسخه خطی] تألیف 868ق. تاریخ کتابت: 12 تا 13ق.
    13. طبیب کرمانی، مغیث‌الدین. (ف900ق). بحرالخواص. قم: مسجد اعظم. شماره ثبت: 1068. [نسخه‌خطی] تألیف 868ق. تاریخ کتابت: بی‌تا.
    14. طبیب کرمانی، مغیث‌الدین. (ف900ق). بحرالخواص. لندن: انجمن پادشاهی آسیایی لندن. شماره ثبت: 5855. OR. [نسخه‌خطی] تألیف 868ق. تاریخ کتابت: بی‌تا.
    15. فرخ‌نیا، رحیم. (1382). «طب اسلامی و جایگاه آن در میان نظام‌های بزرگ طب سنتی». مشکوۃ. سال 21. شماره٨١. صص: ٧٦-٨٦.
    16. نجم آبادی، محمود. (1393). تاریخ طب در ایران از ظهور اسلام تا حمله مغول. ج1، تهران: دانشگاه تهران.

    ب. منابع لاتین:

    1. 1. Mousiyef, N. (1951). The treasury of oriental manuscripts of the Abu rayhan Al-Biruni Institute of the republicUzbekistan. Tashkand: Al-Biruni Institute press.