نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

خوانش کهن‌الگویی رؤیاها در رسالة «بدوّالشّأن» ترمذی از منظر نماد‌شناسی یونگ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بین‌‌المللی امام خمینی(ره) قزوین، ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بین‌‌المللی امام خمینی(ره)

چکیده

رؤیا گاه تجلی‌گاه ناخودآگاه فردی و جمعی بشر و بستر ظهور کهن‌الگوها، درقالب رمز و سمبل، است. یونگ، پیرو استادش فروید، به رؤیاها اهمیت زیادی می‌داد اما منشا آنها را «ناخودآگاه جمعی» می‌دانست. روایت خواب‌ها و مکاشفات عرفا نیز که مشتمل بر محتویات ضمیر ناخودآگاه آنهاست از متون قابل تفسیر و تطبیق با نمادشناسی یونگ است. بخشی از رسالة «بدوّالشأن»، زندگینامه خودنوشت حکیم محمدبن‌علی ترمذی، روایت رؤیاهایی است که وی دیده یا دیگران، بویژه همسرش، دربارۀ او دیده‌اند. در این پژوهش، به شیوه توصیفی ـ تحلیلی، این رؤیاها که برطبق نظر یونگ برآمده از ضمیر ناخودآگاه و دارای محتوایی نمادین است، تفسیر شده‌است. نتایج نشان می‌دهد این رؤیاها با نمادهای کهن‌الگویی یونگ قابل تطبیق و تفسیر است و کهن‌الگوهایی همچون فرایند فردیت، خویشتن، سایه، آنیما، پیر خردمند در آنها نمود یافته‌اند. تجربة سفر به خانة خدا در رؤیاهای ترمذی نمادی از سفر درونی وی است. برخی از کهن‌الگوهای یونگی همچون پیر خردمند، در بدوّالشّأن، در قالب پیامبر، پیرمرد سفیدمو، فرشته و امیر، در نقش راهنمای ترمذی، ظاهر شده‌اند. مواجهه با خویشتن یا «فرامن» نیز با نماد گیاهان، اشکال هندسی، صخره، پرنده و درخت تجلی یافته‌است. ترمذی با راهنمایی‌های این نمادها باید از دشواری‌های راه سلوک بگذرد و به خودآگاهی و کمال برسد. همسر ترمذی نیز که بیشتر خواب‌ها دربارة ترمذی از او روایت شده، نمادی از آنیمای عارف است که او را در شناساندن سایه‌ها (نفس امّاره و امورات دنیوی) و رسیدن به خویشتن و فردیت یاری می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Archetypical Interpretation of Dreams in “Bod'uShan” Treatise of Tirmidhi according to Jungian Semiotics

نویسندگان [English]

  • mahsa rone 1
  • parvin naghdi 2
1 Assistant Professor, Department of Persian Language & Literature, Faculty of Literature & Humanities, Imam Khomeini Internasional University
2 Phd student in Persian Language & Literature, Faculty of Literature & Humanities, Imam Khomeini Internasional University
چکیده [English]

Introduction

Some mystical texts narrate spiritual and mystical experiences with strange and cryptic expressions, and these transcendent experiences are only articulated in symbolic language. With the discovery of the collective unconscious by Carl Jung and his theories on dream interpretation, researchers have paid more attention to the relationship between symbolism and psychology, as well as the deeper layers of the human mind. Jung believed that archetypes present in the unconscious appear manifest symbolically in dreams; therefore, the dreams and revelations of mystics can also be seen as manifestations of human myths and archetypes from Jung's perspective. The “Badwo-Sha’n” treatise" which is an autobiographical account of the life of Hakim Tirmidhi and the dreams he and his wife had about him, symbolicly reflects the evolution and spiritual progress of this hadith scholar and the third century mystic . In this research, the authors attempt to show based on which of the Jungian archetypes these dreams can be interpreted, and how the mystical symbols in Tirmidhi's dreams align with Jungian symbolism.

Methodology

In this research, based on Carl Jung's "analytical psychology" approach,  the dreams  presented in “Badwo-Sha’n” treatise have been interpreted from an archetypal perspective. Jung believes that when we want to investigate the talent of symbolization, dreams are the best materials and  symbolic expressions can be the individual or collective unconscious messengers; of course, Jung believed that individuals' dreams  may have roots in  mythological foundations or mythological cognitive units, which he calls "archetypes." Some of the most significant archetypes include "Self," "Anima," "Animus," "Persona," "Shadow," "Wise Old Man," "God," and "Death." Archetypes play a crucial role in shaping the collective unconscious and are transmitted from one generation to another. Reflections of archetypes or contents of the collective unconscious can also be observed in some secret mystical texts. The “Badwo-Sha’n” treatise is a relatively short description of Tirmidhi’s condition by his own pen. A major part of this treatise, which appears to be the first self-written biography of a mystic, includes reports of Tirmidhi's dreams and those of others, particularly his wife's dreams about him; it has the ppotential of being  interpreted from the perspective of Jung's archetyps and symbology.

Discussion

The dreams presented in “Badwo-Sha’n” treatise with symbolic and imaginative content, narrate the spiritual and mystical evolution of Tirmidhi. Familiarity with Jung's symbolism and the views of this great psychoanalyst shows that Tirmidhi's dreams have the capacity of Jungian interpretation. In analytical psychology, one of the most basic archetypes is "self". The process of individuality or realization-self, occurs when a person, on the way of his evolution, travels inside himself and in this journey gets to know the different dimensions of his personality, dimensions emerging from archetypes that exist in his subconscious. In one dream, Ahmad ibn Jibril sees Tirmidhi performing the Tawaf around Kaaba, which is a symbol of the mystic's achievement of individuality and his inner journey of conscious and unconscious unity. In another story, Tirmidhi's wife hears a voice in her sleep and sees Tirmidhi praying in a kind of alter surrounded by light. Tirmidhi's wife follows - anima /inner guide - the voice  and reaches the gate of a palace full of light. From Jung's point of view, sometimes the unconscious guides us. Another archetype that appear in Tirmidhi's dreams is the "Wise Old Man"  which psychologists consider to be the manifestation of the hero's concentration of his spiritual and physical powers.This archetype appears to the seeker in various forms and situations and guides him. In Tirmidhi's dreams, "prophet", "white-haired old man", "angel" and "Amir" are symbols of "Wise Old Man".  "Shadow" is also another archetype which is a collection of raw and unformed feelings and desires, and the origin of human temptations and sinful tendencies, and appears in dreams and myths as an enemy, a magician, a deceiver, a dragon, a devil or a demon. In Islamic mysticism, knowing the self and fighting against it goes on from the beginning of one's spiritual practice  to the end of one's life, and one of the symbols of  the shadow is the commanding self (the inner devil) or external devils. Jung, in the journey of awakening the inner hero, considered the meeting with the shadow as the first stage of individuality and believes that the first layer that is discovered from the unconscious is the shadow. In a dream, Tirmidhi's sees a Wise old man, who prevents him from engaging in worldly affairs. Arif's drowning in worldly affairs is a symbol.

Conclusion

The dreams presented in “Badwo-Sha’n” treatise by Tirmidhi's are connected to the unconscious mind of this mystic and possess symbolic content that can be aligned with Jungian symbolism. Among the most significant Jungian symbols reflected in the narration of these dreams are the the process of individuality, the Self, the Shadow, the Anima, and the Wise Old Man. One manifestation of the process of individuality is the experience of traveling to Kaaba in Tirmidhi's dreams, which can symbolize his inner journey. Another archetype of Jung is the wise old man who appears in Tirmidhi's dreams in the form of the Prophet, the Old Man with White Hair, the Angel, and the Prince, guiding him through the difficult path of spiritual practice toward the ultimate truth. The Shadow is also another archetype that corresponds to the commanding self in Islamic mysticism and appears in Tirmidhi's dreams through symbols such as the commanding self (the inner devil) or external devils (worldly affairs). The Self, representing the deepest aspect of the dreamer's personality, also appears in Tirmidhi's dreams through symbols like plants, geometric shapes, rocks, birds, and trees. With guidance from these symbols, Tirmidhi must navigate through the challenges of spiritual practice and attain self-awareness. His wife also symbolizes the anima of the mystic and serves as his helper in recognizing his inner shadows and guiding him along his path.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tirmidhi
  • Badwo-Shan
  • Jung
  • Semiotics
  • Dream
  • Archetype
  1. فهرست منابع

    الف. منابع فارسی

    1. ادونیس، علی احمد سعید. (1385). تصوف و سوررئالیسم. ترجمة حبیب­الله عباسی. تهران: سخن.
    2. اژه­ای، تقی و عرب­جعفری، مهدی. (1396). «مقایسۀ کهن­الگوهای یونگ با شیوۀ عرفانی ابوسعید»، ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، سال 13، شمارة 47، صص: 67-97.
    3. اسماعیلی، روح­الله. (1400). کهن­الگوهای راهنما در خواب و رؤیا در اُمّهات آثار عطار نیشابوری برمبنای آرای یونگ. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور اصفهان.
    4. امامی، نصرالله. (1393). مبانی و روش­های نقد ادبی. تهران: جامی.
    5. بیلسکر، ریچارد. (1384). یونگ. ترجمۀ حسین پاینده. تهران: طرح نو.
    6. ترمذی، محمدبن­علی. (1379). مفهوم ولایت در دوران آغازین اسلامی؛ دو اثر از حکیم ترمذی. برگردان همراه با مقدمه و حواشی از برند راتکه و جان اوکِین. ترجمة مجدالدین کیوانی. تهران: مرکز.
    7. پورنامداریان، تقی. (1368). رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.
    8. ثروت، منصور. (1388). «رؤیا و نقش آن در متون عرفانی». زبان و ادب فارسی. سال 52. پاییز و زمستان. شماره مسلسل 211. ص45-62.
    9. دانیلز ، مایکل (1372). خودشناسی با روش یونگ. ترجمة اسماعیل فصیح. تهران: فاخته.
    10. رابرتسون، رابین. (1395). یونگ­شناسی کاربردی. ترجمة ساره گلزایی. چاپ دوم. تهران: بنیاد فرهنگ زندگی.
    11. رازی، نجم­الدین. (1363). مرصادالعباد. به­تصحیح محمدامین ریاحی. تهران: کتابخانه سنایی.
    12. ستاری، جلال. (1386). مدخلی بر رمزشناسی عرفانی. تهران: سمت.
    13. شاملو، سعید. (1382). روان­شناسی شخصیت. تهران: رشد.
    14. شایگان‌فر، حمید. (1380). نقد ادبی (معرفی مکاتب نقد). تهران: میترا.
    15. شمیسا، سیروس. (1376). داستان یک روح. تهران: فردوس.
    16. شمیسا، سیروس. (1384). نقد ادبی. تهران: میترا.
    17. شولتز، دوان پی و شولتز، سیدنی الن. (1370). تاریخ روان­شناسی نوین. ترجمة علی­اکبر سیف و همکاران. تهران: رشد.
    18. صاحبدل، رسول. (1395). مطالعۀ تطبیقی مسئلۀ رؤیا در روانکاوی یونگ و عرفان ابن­عربی. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و زبان­های خارجی. دانشگاه علامه طباطبایی.
    19. صادقیان کلو، بهنام (1396). «بازخوانی غزلیات شمس از منظر کهن­الگوی نفس در اندیشۀ یونگ»، متن­پژوهی ادبی، سال 21، شمارة 74، صص: 147-166.
    20. عروج­­نیا، پروانه. (1389). «ترمذی حکیم یا صوفی». پژوهشنامة عرفان. سال 2. شمارة 3. صص: 107-131.
    21. فتوحی رودمعجنی، محمود. (1385). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
    22. قشیری، ابوالقاسم. (1387). رسالۀ قشیریه. به تصحیح بدیع­الزمان فروزانفر. تهران: علمی و فرهنگی.
    23. گرجی، مصطفی و تمیم­داری، زهره (1391). «تطبیق پیر مغان دیوان حافظ با کهن­الگوی پیر خردمند»، ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، سال 8، شمارة 28، صص151-177.
    1. گرین، ویلفرد و همکاران. (1380). مبانی نقد ادبی. ترجمه فرزانه طاهری، چاپ دوم. تهران: نیلوفر.
    2. مانی، مهنوش. (1389). رؤیا در عرفان و روان­شناسی. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه اصفهان.
    3. مجتبایی، فتح­الله. (1393). مدخل «ترمذی» در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، ج15. در https://www.cgie.org.ir.
    4. مولایی، فریبا (1388)، «شرح حال ترمذی و بررسی آثار و اندیشه­های عرفانی او»، فصلنامة عرفان. سال 5. تابستان. شمارة 20. صص: 193-240.
    5. میرباقری­فرد، علی­اصغر و جعفری، طیبه. (1389). «مقایسة تطبیقی کمال­جویی در عرفان و روانشناسی یونگ». ادبیات عرفانی. پاییز و زمستان. شمارة 3. صص: 1-33.
    6. یاوری، حورا. (1374). روانکاوی و ادبیات. تهران: تاریخ ایران.
    7. یونگ، کارل گوستاو. (1384). رؤیاها. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: کاروان.
    8. یونگ، کارل گوستاو (1) (1392). روان­شناسی و کیمیاگری. ترجمة محمود بهفروزی. تهران: جامی.
    9. یونگ، کارل گوستاو. (2). (1392). انسان و سمبل­هایش. ترجمة محمد سلطانیه. چاپ چهارم. تهران: جامی.
    10. یونگ، کارل گوستاو. (1387). انسان در جستجوی هویت خویشتن. ترجمۀ محمود بهفروزی. تهران: جامی.
    11. یونگ، کارل گوستاو. (1390). چهار صورت مثالی. ترجمۀ پروین فرامرزی. تهران: آستان قدس رضوی.
    12. یونگ، کارل گوستاو. (1396). ناخودآگاه جمعی و کهن­الگو. ترجمۀ فرناز گنجی و محمدباقر اسماعیل­پور. تهران: جامی.