نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

بررسی نقش فرهنگ‌های آموزشی در تحکیم زبان فارسی در شبه‌قارّۀ هند (با استناد به فرهنگ محمودی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فرهنگ‌نویسی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران، ایران.

چکیده

فرهنگ‌های آموزشی، آمیزه‌ای از لغات و معانی و دستور زبان هستند که با زبانی ساده، معانی رسا و محتوای مختصر برای نوآموزان و محصّلین تألیف شده‌اند. بعد از تشکیل دولت‌های اسلامی در شبه‌قارّه در قرن هفتم هجری قمری، زبان فارسی تا هفت قرن زبان درباری و علمی شد، ازاین‌رو اهالی این خطه برای فراگیری آن متوسل به کتب لغت و دستور زبان شدند. به‌این‌منظور فرهنگ‌های بسیاری تدوین شد که از میان آنها فرهنگ‌های آموزشی همچون یک کتاب درسی نقش مؤثری در افزودن واژگان فارسی به حافظۀ لغوی نوآموزان و گویشوران فارسی‌زبان شبه‌قارّه داشتند. در این جستار ضمن آشنایی با این فرهنگ‌ها، با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استناد به فرهنگ محمودی به‌عنوانِ نمونه‌ای از یک فرهنگ‌ آموزشی، صورت‌‌های مختلف زبان فارسیِ به‌کاررفته درآن بررسی شده‌است؛ صورت‌هایی همچون فارسیِ ایرانی، فارسیِ غیر ایرانی به‌ویژه ماوراءالنّهری، فارسیِ شبه‌قارّ‌ه‌ای، فارسیِ تحول‌یافته در معنا (واژگان فریبکار) و غیره. به‌منظورِ تبیین مقولات فوق، نمونه‌های از فرهنگ محمودی با استشهاد به متون فارسیِ شبه‌قارّه و مطابقت آنها با فرهنگ‌های فارسی، اردو، تاجیکی و افغانستانی ارائه گردیده‌است. در بررسی دیگر از‌طریقِ روش آماری میزان به‌کارگیری لغات و ترکیبات فارسی نسبت به زبان اردو به‌عنوانِ تأثیرپذیرترین زبان شبه‌قارّه از زبان فارسی، مورد سنجش قرار گرفته‌است. حاصل آنکه زبان فارسی از‌طریقِ فرهنگ‌های آموزشی که حدود 60 الی 70 درصد لغات آن‌ها را تشکیل می‌دهد به صورت‌های مختلف زبانی همچون تغییرات معنایی، تحولات آوایی و املایی، آمیختگی با دیگر حوزه‌‌های گویشیِ زبان فارسی، ساختن لغات جدید توسط گویشوران فارسی‌زبانِ شبه‌قارّه و غیره در این سرزمین ترویج و تحکیم یافته‌است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining the role of educational dictionaries in the consolidation of Persian language in Indian subcontinent )on the basis of Mahmoudi dictionary(

نویسنده [English]

  • Masumeh Aminiyan
Assistant Professor, Lexicography Department, The Academy of Persian Language and Literature, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Introduction

Lexicography in Persian language, in addition to what is related to Iran, owes to two neighboring countries, Indian subcontinent and Ottoman Empire, where Iran's rich culture has dominated uniquely for centuries. After the attack of Mahmud Ghaznavi and the formation of Islamic states in that land, language and literature of Iran were brought to the land of India and Pakistan, and Persian language was official language of the Sultansʼs Royal count of Delhi and Deccan for seven centuries. Therefore, the people of this land resorted to the vocabulary and grammar books to learn it in order to converse about economic, cultural, religious, governmental affairs, etc. The technique of "lexicography" was befittingly noticed among the literary and artistic techniques and many dictionaries were written in a variety of types such as subject, poetical, general, educational ones. Many dictionaries were compiled and educational dictionaries played a paramount role in adding Persian words to lexical memory of beginners with simple tongue and educational method, and using it according to the grammar by Persian dialect speakers of subcontinent and in doing so in propagation and consolidation of Persian in this land.

Methodology

In this essay, educational dictionaries in the subcontinent are introduced and their importance and linguistic characteristics are stated for the first time. Then a variety of forms of Persian in Mahmoudi dictionary is investigated by descriptive-analytical method and in terms of it. To explain the above categories, examples of Mahmoudi dictionary are presented with references to Persian verse and prose texts of the subcontinent and their correspondences with Persian, Urdu, Tajik and Afghanis dictionaries. Also, in another examining, the use of Persian words and compounds compared to Urdu language, as the most impressionable language of the subcontinent, is measured by statistical method.

Discussion

Educational dictionaries are a mixture of words, meanings, and grammar and written for beginners and students. This dictionaries are suitable pavement for linguistic researchers, especially to examine the imapct and effect of a foreign language on a another language. Some educational texts that have used dictionaries and grammar books for explaining their principles and concepts, could be among educational dictionaries, such as Jameʼ-e Qavaʼed-e Mazbut by Abd -ul Vaseʼe Hansavi. The characteristics of these dictionaries are:

The use of meanings with simple and obvious tongue, as such: embryo: belly baby ; hoof: horse nail.
Abbreviation of text content in order to avoid mind boredom of beginners.
Using special visual formats such as tables or lists in order to teach easily.
Explaining many linguistic issues such as Persian grammar rules, stylistic device, rhetoric, synonyms, similes, etc.
Citing numerous books and dictionaries in order to explain difficult topics.

The most important educational dictionary in the subcontinent are: Bahr ul-fazayel fi Manafeʼ ul-afazel, Majmuʼ ul-loqat, Taʼlif-e Yousefi, Meftah ul-loqat, Zarur ul-mobtadi, Karim ul-loqat, Vazirkhani dictionary, Chamanestan-e Taʼlim (Bahr ul-Taʼlim), Javaher ul-masaderm, Gholshan-e Alfaz, Mahmudi dictionary, etc.
Mahmudi dictionary written by Khaje MahmudAli HeydarAbadi in 1291 A.H. . This book is a mixture of Persian, Arabic, and Urdu words and is compiled in one introduction, three chapters and one conclusion in table format with the aim of teaching beginners. This dictionary has 8035 entries and 127 pages. Its grand part is dedicated to words and meanings. The final part of each chapter is dedicated to grammar, rhetoric, stylistic device, Abjad calculation, etc.
Linguistic research in this dictionary indicates that Persian words and compounds are used in it in several ways:

Iranian Persian language, sometimes mixed with simple and expressive Arabic words, such as Peymayesh: traverse; Nafarman: rebel; Yabab: ruined.
Non-Iranian Persian language especially Transoxianan: Some of these words and compounds are used in Tajikistan nowadays, such as: Chashnamaei: wrath; ChogholKhor: informer; joldu: tip.
Iranian Persian language which has evolved in meaning (Misleading Words): Words which are common in two languages in Pronunciation and spelling ​​but different in meaning, such as Murgh: Khorus (Hen: cock).
Iranian Persian language that has evolved in Pronunciation and spelling, such as: Saghar: goblet → Sagher ; Kharj: expense → Kharch ; Tapanche: slap → Tamanche.
Subcontinental Persian language: Words which are not common in Iranian Persian texts, such as: Azarmargi: epilepsy ; PayKhane: toilet.

In another research, the rate of use of Persian words and compounds compared to Urdu language in Mahmoudi dictionary was investigated. Out of 8035 entries in this dictionary, 3640 entries have meaning. Among these meanings, 2446 words are in Persian and 1194 words are in Urdu. in this book, Persian words and compounds accounted for 67.2% and Urdu words and compounds accounted for 32.8%.

Conclusion

Educational dictionaries are short dictionaries, with simple tongue and expressive meanings, usually in the form of a table or list of words which are written for beginners and teachers. These types of dictionaries, which are often a mixture of words, meanings, grammar and stylistic device, are considered a kind of textbook and play an effective role in adding words to the lexical memory of new learners and how to use words correctly according to grammar in their daily conversations.
In the study which was carried out in the Mahmoudi dictionary as an example of this type of dictionaries, a variety of forms of the Persian language used in it were examined; Such as Iranian Persian, non-Iranian Persian, especially Transoxianan Persian, subcontinental Persian, evolved Persian language in meaning (Misleading Words), etc. In another study, the usage rate of Persian words and compounds compared to Urdu language was evaluated.
So, Persian language, through educational dictionaries forming about 60-70% of their vocabulary, has promoted and consolidated in the subcontinent in a variety of linguistic forms like semantic changes, phonetic and spelling developments, mixture with other dialect areas of Persian language, creating new words by Persian dialect speakers of the subcontinent, etc.

کلیدواژه‌ها [English]

  • lexicography
  • educational dictionaries
  • Persian language
  • Subcontinent
  • Mahmudi dictionary
  1. فهرست منابع

    الف. منابع فارسی

    1. احمد، نذیر. (139۴). «تأثیرات صرف و نحو فارسی بر زبان اردو». ترجمۀ شیوا امیرهدایی. نامۀ فرهنگستان. شمارۀ ۵. صص: 269-292.
    2. اختر. (۱۳۸۲). اختر. به کوشش عبدالحسین نوایى و... . سال اول تا چهاردهم. چاپ اول. تهران: کتابخانۀ ملى جمهورى اسلامى ایران.
    3. اسکندربیک منشى. (۱۳۷۷). تاریخ عالم‌آرای عباسى. به کوشش محمداسماعیل رضوانى. چاپ اول. تهران: دنیاى کتاب.
    4. امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود. (۱۹۶۲). شیرین و خسرو. به کوشش غضنفر علی‌یف. مسکو: آکادمى علوم اتحاد شوروى.
    5. پناهی، ثریّا. (۱۳۸۳). «عناصر واژگانی در زبان اردو». نامۀ فرهنگستان. شمارۀ 2۴. صص: 163-170.
    6. تاریخ عالم‌آرای صفوی. (۱۳۶۳). تاریخ عالم‌آرای صفوی. به کوشش یدالله شکری. چاپ دوم. تهران: اطلاعات.
    7. ثغرى، عماد بن محمد. (۱۳۵۲). طوطى‌نامه (جواهرالاسمار). به کوشش شمس‌الدین آل‌ احمد. چاپ اول. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
    8. جهانگیر گورکانى، نورالدین محمد. (۱۳۵۹). جهانگیرنامه (توزک جهانگیرى). به کوشش محمد هاشم. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
    9. چوهدری، شاهد. (137۵). فرهنگ واژه‌های فارسی در زبان اردو. چاپ اول. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    10. حاتم‌نامه. (۱۳۸۶). حاتم‌نامه (روایت دوم: هفت انصاف حاتم، منسوب به معروف یمنى). به کوشش حسین اسماعیلى. چاپ اول. تهران: معین.
    11. حسینی منشی، محمود بن ابراهیم. (۱۳۶۹). تاریخ احمدشاهی. به کوشش محمدسرور مولایی. چاپ اول. تهران: عرفان.
    12. خواجه محمودعلی بن اسدالله .(۱۲۹۱ ق/ ۱۸۷۴م). فرهنگ محمودی. به اهتمام محمد بن عبدالرحمن بن حاجی محمد روشن خان. کانپور: مطبع نظامی.
    13. دبیرسیاقی، محمد. (۱۳۶۸). فرهنگ‌های فارسی به فارسی. چاپ اول. تهران: آرا.
    14. درایتی، مصطفی. (1390). فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا). چاپ اول. تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
    15. دهخدا، علی اکبر. (1377). لغتنامۀ دهخدا. چاپ دوم. تهران: مؤسسۀ لغتنامۀ دهخدا.
    16. رادفر، ابوالقاسم. (۱۳۷۶). «زبان فارسی در هند». دانشگاه انقلاب. شمارۀ ۱۰۸و ۱۰۹. صص: 121- 130.
    17. رادفر، ابوالقاسم. (۱۳۸۷). «بررسی جنبه‌های نفوذ واژگان زبان فارسی در زبان‌های شبه‌قارّۀ هند و پاکستان». مطالعات ادبیات تطبیقی، شمارۀ 7. صص: 3۵-۵2.
    18. رامپوری، غیاث‌الدین. (۱۳۳۷). غیاث‌اللغات. به‌ کوشش محمد دبیرسیاقی. چاپ اول. تهران: معرفت.
    19. رشیدحسین. س (1370). «فرهنگ‌نامه‌های پارسی هند». ترجمه از مهدی حسینی. فصلنامۀ کیهان فرهنگی. سال 8، شمارۀ 77. صص: 84-88.
    20. رضاقلى میرزا. (13۴۶). سفرنامۀ رضاقلى میرزا نوۀ فتحعلی‌شاه . به کوشش اصغر فرمانفرمایى قاجار. چاپ اول. تهران: دانشگاه تهران.
    21. رواقی، علی. (۱۳۹۲). زبان فارسی افغانستان (دری). با همکاری زهرا اصلانی. چاپ اول. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
    22. سروش، نصرالله – شهریارنقوی، حیدر. (۱۳۷۳). فرهنگ اردو فارسی. چاپ اول. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
    23. سهسرامی، کلیم. (1372). «فرهنگ ضرورالمبتدی». دانش (مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان). شمارۀ 36. صص: 39-44.
    24. سیّدای نسفی، میرعابد. (۱۹۹۰). کلیات آثار سیّدای نسفی. به کوشش جابلقا داد علیشایف. زیر نظر اعلاخان افصح‌زاد و اصغر جان‌فدا. دوشنبه: نشریات دانش.
    25. شهریارنقوی. (1351). «ادبیات تطبیقی فارسی». هلال. شماره 122. صص: 3-8.
    26. شهریارنقوی، حیدر. (13۴1). فرهنگ‌نویسی فارسی در هند و پاکستان. چاپ اول. تهران: دانشگاه تهران.
    27. صادقی، علی‌اشرف. (1370). «واژ‌های فریبکار در فارسی تاجیکی». زبان‌شناسی. شماره 1۵ و 1۶. صص: 12-22.
    28. صادقی، علی‌اشرف. (۱۳۷۲). «پیشینۀ تفاوت‌‌های فارسی تاجیکی و فارسی ایران». کیهان فرهنگی. سال 10، شمارۀ ۱۰۳. صص: ۴۰-۴۲.
    29. صادقی، علی‌اشرف. (1393). «فرهنگ‌نویسی در شبه‌قارّۀ هند از ابتدا تا قرن 10 هجری (تاریخ فرهنگ‌نویسی)». شبه‌قارّه (ویژه‌نامۀ نامۀ فرهنگستان)، شمارۀ 2. صص: 381-392.
    30. صادقی، علی‌اشرف. (1396). «فَرْهَنْگِ قَوّاس»، در دانشنامۀ زبان و ادب فارسی (جلد پنجم). به سرپرستی اسماعیل سعادت. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. صص: 58-59.
    31. صدرایی خویی، علی. (۱۳۹۱). میراث مشترک ایران و هند. چاپ اول. قم: کتابخانۀ بزرگ حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی. گنجینۀ جهانی مخطوطات اسلامی.
    32. عارف نوشاهی، رضاالله شاه. (۱۳۹۱). کتاب‌شناسی آثار فارسی چاپ‌شده در شبه‌قارّه. چاپ اول. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
    33. علّامی، شیخ ابوالفضل مبارک فیضی. (۱۳۷۲). اکبرنامه (تاریخ گورکانیان هند). به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد. چاپ دوم. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    34. عینی، صدرالدین. (۱۳۴۳). یادداشت‌‌ها. به کوشش سعیدی سیرجانی. چاپ اول. تهران: آگاه.
    35. فیروزالدین. (۱۹۷۶). فیروزاللغات (اردو جامع). چاپ اول. لاهور: فیروزسنن.
    36. مجتبائی، فتح‌اللّه. (۱۳۷۵).«اردو، زبان». مندرج در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. صص: ۵۴۱-۵۴۸.
    37. مشار، خان‌بابا. (۱۳۵۳). فهرست کتاب‌‌های چاپی فارسی. تهران: مؤلف.
    38. معصوم بکرى، سید محمد. (1382). تاریخ سند معروف به تاریخ معصومی. به کوشش عمر بن محمد داوود پوته. چاپ اول. تهران: اساطیر.
    39. منیر لاهوری، ابوالبرکات. (۱۳۸۸). سروده‌ها و نوشته‌های منیر لاهوری. به کوشش فرید اکرم. چاپ اول. تهران: بنیاد موقوفات دکتر افشار.
    40. میبدى، ابوالفضل رشیدالدین. (۱۳۳۹). کشف‌الاسرار و عدّة الابرار. به کوشش على‌اصغر حکمت. تهران: دانشگاه تهران.
    41. میرزا ابوطالب خان. (۱۳۵۲). مسیر طالبى یا سفرنامۀ میرزا ابوطالب خان. به کوشش حسین خدیوجم. چاپ اول. تهران: شرکت سهامى کتاب‌هاى جیبى.
    42. نفیسی، علی‌اکبر. (۱۳۵۵). فرهنگ نفیسی (ناظم‌الأطبّاء). تهران: کتابفروشی خیام.
    43. واصفی، زین‌‌الدین محمود. (۱۳۴۹). بدایع‌الوقایع. به کوشش الکساندر بلدروف. چاپ دوم. تهران: بنیاد فرهنگ ایران و انستیتو خاورشناسی فرهنگستان علوم اتحاد جماهیر شوروی.
    44. همدانی، فاضل. (1380). کتاب مقدس عهد عتیق و عهد جدید (قسمت دوم: کتاب انجیل متّی). چاپ اول. تهران: اساطیر.

     

     

    ب. منابع لاتین

    1. Nazarzade, S. (2010). Commentary dictionary of the Tajik language. Dushanbe: Research Institute of Persian Language and Literature.