نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
عضو علمی پیام نور
چکیده
چکیده
تواضع و فروتنی از صفات حسنه اخلاقی است که در قرآن و روایات بسیار به آن سفارش شده است و در بسیاری از کتب اخلاق، تعریف تواضع، نشانه‌ها، آثار و نیز نمونه‌هایی از آن آمده است. در برخی متون نثر عرفانی همچون اللمع، رساله قشیریه، مصباح‌الهدایه و تذکره‌الاولیاء به روش نادری برای نشان دادن تواضع و فروتنی اشاره شده است که گاه نیز برای عذرخواهی، رفع رنجش و کدورت به کار می‌رفته است. از آنجا که متون عرفانی بخش عمده‌ای از فرهنگ و ادبیات کلاسیک فارسی را تشکیل می‌دهند، شناخت بهتر این قبیل آداب و رسوم، به درک بهتر این آثار کمک خواهد کرد. در این رسم نادر، فردی یک طرف صورت خود را بر روی زمین می‌گذارد و از طرف مقابل می‌خواهد که پای خود را بر صورت او بگذارد. این عمل به ویژه اگر توسط شخصی والامقام و محترم صورت پذیرد، نشان‌دهنده اوج تواضع و فروتنی او قلمداد شده است. در این مقاله که به روش توصیفی و تحلیل محتوا نگاشته شده است، سعی شده است ابتدا مهم‌ترین شواهد و کاربردهای این رسم در متون نثر عرفانی و دینی جمع‌آوری و تحلیل گردد و سپس به تعابیر و نمونه‌هایی از نظم و نثر فارسی که به نحوی با این رسم در ارتباط هستند، اشاره شود.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
A rare way to modesty and apology in mystical prose texts
چکیده [English]
Modesty is one of the moral virtues that is recommended in Quran and traditions. In many of the mystical and divine books is pointed to definition, kinds, signs, results and examples of modesty.
In some of the mystical texts for example Alloma', Resale Ghosheyriye, Mesbah o Alhedaya and Tazkerat o Aloliya' is pointed to a rare method for modesty that sometime is used for apology. As mystical texts are an important section in classical culture and literature, know these mores help to better perception of these works. One of these traditions is the strange custom that the person for apologize, resolving annoyance, respectability and humility put one side of his face on the ground and the other side wants opposite party to put his foot on it. This is considered the height of humility especially if done by someone honorable and respected. This article that was written by library and content analysis, is firstly tried to collect and analyze the most important evidences in the mystical texts and history of Islam then refer to some examples of Persian poetry and prose that are related to this custom.
کلیدواژه‌ها [English]
- mystical prose texts
- morality
- modesty
- apologize
فهرست منابع
الف) منابع فارسی
- ابوالقاسمی، مریم و فخیمی، نسرین. (1395). «تأملی درآداب و رسوم و مسائل اجتماعی اهل فتوت در متون نثر عرفانی تا پایان قرن ششم هجری». فصلنامه عرفان اسلامی، سال سیزدهم، شماره 50، زمستان95، صص 165-186.
- افلاکی، احمد بن اخی ناطور. (1386). مناقبالعارفین. زیر نظر فرشید اقبال. تهران: اقبال.
- امیر معزی، محمدبن عبدالملک. (1385). کلیات دیوان. تصحیح محمدرضا قنبری. تهران: زوار.
- انصاریان، حسین. (1397). «ماجرای عاقبت به خیری یک لات: بزرگ‌ترین عبادت چیست؟». 13/ 3/ 1397، https://www.farsnews.com
- اوحدی مراغهای، رکنالدین. (1340). دیوان. تصحیح سعید نفیسی. تهران: امیرکبیر.
- اهلی شیرازی، محمد بن یوسف. (1344). دیوان. به کوشش حامد ربانی. تهران: سنایی.
- جامی، عبدالرحمان بن احمد. (1390). دیوان. تصحیح محمد روشن. چاپ دوم، تهران: نگاه.
- جامی، عبدالرحمان بن احمد. (1386). نفحاتالانس من حضرات القدس. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی. تهران: سخن.
- جامی، عبدالرحمان بن احمد. (1386). هفت اورنگ. تصحیح مرتضی مدرس گیلانی. چاپ دوم، تهران: اهورا.
- حافظ، شمسالدین محمد. (1362). دیوان غزلیات. به تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری. چاپ سوم، تهران: خوارزمی.
- دهخدا، علی اکبر. (1377). لغتنامه. تهران: مؤسسه لغتنامه دهخدا.
- رضوانفر، احمد. (1387). فرهنگ اخلاقی معصومین. حرف «ت». قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما.
- سعدی، مصلح بن عبدالله. (1384). گلستان. تصحیح و تعلیقات غلامحسین یوسفی. چاپ هفتم، تهران: خوارزمی.
- سعدی، مصلح بن عبدالله. (1374). غزلیات. مقدمه و توضیح بهاءالدین اسکندری. تهران: قدیانی.
- شاه نعمتالله ولی، نورالدین. (1382). دیوان اشعار. تهران: علم.
- شفیعیکدکنی، محمدرضا. (1385). چشیدن طعم وقت (از میراث عرفانی ابوسعید ابوالخیر). تهران: سخن.
- شهبازی، حسین. (1393). شرح جامع بر رساله قشیریه. تهران: زوار.
- صادقی اردستانی، احمد. (1388). «داستان قرآنی، پا روی صورتم بگذار». بشارت، شماره 71، خرداد و تیر 1388، صص 26-29.
- طوسی، خواجه نصیرالدین. (1364). اخلاق ناصری. به تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری. چاپ سوم، تهران: خوارزمی.
- عطار نیشابوری، فریدالدین. (1384). تذکرة الاولیاء. به کوشش ا. توکلی. چاپ نهم، تهران: بهزاد.
- عطار نیشابوری، فریدالدین. (1386). مصیبتنامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعیکدکنی. تهران: سخن.
- غزالی، ابوحامد محمد. (1387). کیمیای سعادت. جلد دوم. به کوشش حسین خدیوجم. چاپ چهاردهم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
- فرامرز قراملکی، احد. (1389). اخلاق کاربردی در ایران و اسلام. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- فراهانی، ادیبالممالک. (1380). دیوان. تصحیح مجتبی برزآبادی فراهانی. چاپ دوم، تهران: فردوس.
- فروغی بسطامی، عباس. (1389). دیوان. به کوشش وحید سمنانی. تهران: سنایی.
- فیض کاشانی، محمدمحسن. (1367). دیوان اشعار. تصحیح سید علی شفیعی. چاپ دوم، تهران: چکامه.
- قاآنی، حبیبالله. (1380). دیوان. تصحیح امیر صانعی خوانساری. تهران: نگاه.
- کاشانی، عزالدین محمود بن علی. (1389). مصباحالهدایة و مفتاحالکفایة. به تصحیح جلال الدین همایی. تهران: زوار.
- مجلسی، محمدباقر. (1373). بحارالانوار. ج 73. قم: معارف اسلامی.
- مطهری، مرتضی. (1389). فلسفه اخلاق. چاپ سی و چهارم، تهران: صدرا.
- مولوی، جلالالدین محمد. (1379). کلیات شمس تبریزی. تصحیح بدیعالزمان فروزانفر. چاپ دوم، تهران: پیمان.
- مولوی، جلالالدین محمد. (1379). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکلسون. چاپ سوم، تهران: پیمان.
- میهنی، محمد بن منور. (1366). اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابیسعید. مقدمه و تصحیح و تعلیق محمدرضا شفیعیکدکنی. تهران: آگاه
- نراقی، ملا احمد. (بیتا). معراجالسعادة. تهران: جاویدان.
- نشاط اصفهانی، عبدالوهاب. (1379). دیوان. با مقدمه و تصحیح حسین نخعی. تهران: گلآرا.
- واعظ قزوینی، ملا محمد رفیع. (1359). دیوان اشعار. به کوشش حسن سادات ناصری. تهران: مؤسسه مطبوعاتی علی اکبر علمی.
- هلالی جغتایی، بدرالدین. (1368). دیوان. به کوشش سعید نفیسی. چاپ دوم. تهران: کتابخانه سنایی.
ب) منابع عربی
- نهجالبلاغه. (1384). ترجمه محمد دشتی. قم: میراث ماندگار.
- ابن ابیالحدید، عبدالحمید. (1404). شرح نهجالبلاغه. جلد 11. قم: کتابخانه آیهالله مرعشی نجفی.
- ابن عساکر، علی بن حسن. (1415). تاریخ مدینه دمشق. محقق علی شیری. جلد 54. بیروت: دارالفکر.
- الحمد، محمد بن ابراهیم. (1394). نافرمانی والدین، اسباب و راه علاج. ترجمه عبدالحمید گل مهرآبادی. تربت جام: آوای اسلام
- الذهبی، محمد بن احمد بن عثمان. (1417). سیر أعلام النبلاء. جلد 5. چاپ یازدهم، بیروت: مؤسسه الرساله.
- الفوزان، صالح فوزان بن عبدالله. (1421). شرح مسائل الجاهلیه. ریاض: دارالعاصمه.
- امینی نجفی، عبدالحسین. (1358). ابوذر به دور از پیرایهها (برگرفته از کتاب الغدیر). ترجمه ح. منصور. تهران: بدر.
- سراج طوسی، ابونصر. (1388). اللمع فی التصوف. ترجمه مهدی محبتی تصحیح رینولد آلن نیکلسون. چاپ دوم، تهران: اساطیر.
- غزالی، ابوحامد محمد. (1368). احیاء علومالدین. ترجمه مؤیدالدین خوارزمی. به کوشش حسین خدیوجم. چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
- غزالی، ابوحامد محمد. (2018). احیاء علومالدین. جزء الثالث. دارالفکر.
- قشیری، عبدالکریم بن هوازن. (1379). رساله قشیریه. ترجمه ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. تصحیحات و استدراکات بدیعالزمان فروزانفر. چاپ ششم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- قشیری، عبدالکریم بن هوازن. (1396). رساله قشیریه. ترجمه ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. تصحیح مریم روضاتیان و علیاصغر میرباقریفرد. تهران: سخن.
- مجلسی، محمدباقر. (1403) بحارالانوار. ج 83 و 48. چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
)