نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

نیروهای فراطبیعی و نقش آن‌ها در طومار هفت‌لشکر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هیات علمی

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم

چکیده

یکی از بن‌مایه‌های داستان‌های حماسی و اساطیری، مداخلۀ قوای فراطبیعی در قالب امدادهای غیبی در حمایت از قهرمان است. در اساطیر، ناتوانی قهرمان با نیروهای پشتیبان یا فراطبیعی جبران می‌شود. قهرمان اساطیری با نیایش و مددخواستن از خداوند، به نبرد با ضدقهرمان، دیو و اژدها می‌پردازد و با بهره‌مندی از امدادهای غیبی بر تمامی دشمنانش پیروز می‌شود. قهرمان حماسه پیوند محکمی با نیروهای غیبی و فراطبیعی دارد که اغلب به-صورت ارتباط با خدایان و پیشگویی سرنوشت او صورت می‌گیرد. پیشگویی‌ها معمولاً با دیدن رؤیا، شنیدن آوای سروش، پیشگویی منجّمان، پیران، جنّیان و سیمرغ اتفاق می‌افتد و ارتباط قهرمان با خداوند و بهره‌مندی او از حمایت خدایان گاهی مستقیماً صورت می‌گیرد. اشیای جادویی، رزم‌افزارهای آیینی و ویژۀ اژدهاکشی مانند گرز گاوسر و رزم‌افزارهایی که از نیاکان پهلوان به یادگار مانده‌اند، گوهر بازوبند، حیوانات واقعی و اساطیری، موجودات فراطبیعی چون پری و دیو و قوای طبیعی‌ای چون باد به یاری قهرمان می‌آیند. در این نوشتار سعی شده با مراجعه به طومار نقالی هفت‌لشکر، قوای فراطبیعی که از قهرمان حمایت و او را یاری می‌کنند، به شیوۀ تحلیلی- توصیفی بررسی شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Supernatural Forces and their role in the “Haft Lashkar”

نویسندگان [English]

  • mohammad fuladi 1
  • zahra gholami 2
1 Ph.D. Qom univercity
2 Phd student at Qom univercity
چکیده [English]

One of the motifs of epic and mythological stories is the supernatural forces’ intervention made in the form of supernatural aids from God in support of a hero. In mythology, the inability of a hero is offset by supporting forces or supernatural forces. A mythical hero, praying and seeking help from God, fights a battle against an anti-hero, a demon, a dragon, and wins the victory over all his enemies with seeking help from God. The hero of the epic has a strong connection with the divine and supernatural forces, which often occurs in the form of association with the gods and predictions of his destiny. The predictions usually are made through seeing dreams, hearing the voice of an invisible speaker (soroush), the astronomers, spiritual leaders, fairies and Simurgh. And the association of the hero with God and his benefitting from the gods’ support sometimes directly takes place. Magical objects, ceremonial armaments and special armaments for killing dragons, such as the ox-headed mace and the armaments that are memorials from heroes' ancestors, including armlet gem, realistic and mythological animals, and supernatural beings such as fairies and demons and natural forces such as wind come to help the hero. Here in, referring to the narrative scroll of “Haft Lashkar” I have tried to examine analytically and descriptively the supernatural powers that are supporting and helping a hero.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Supernatural Forces
  • Myth
  • Epic
  • Hero
  • Haft Lashkar
فهرست منابع       
الف) کتاب­ها       
1. ابن خلدون. (1375). مقدمه. ترجمۀ محمد پروین گنابادی. تهران: علمی و فرهنگی.         
2. انجوی شیرازی، سیدابوالقاسم. (1369).فردوسی­نامه. 3 ج. چاپ سوم. تهران: علمی.     
3. اوستا. (1385). به­کوشش جلیل دوستخواه. چاپ دهم. تهران: مروارید.            
4. بلعمی، ابوعلی. (1380). تاریخ بلعمی. تصحیح محمدتقی بهار. به­کوشش محمد پروین گنابادی. تهران: زوار.
5. بهار، مهرداد. (1352). اساطیر ایران. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.      
6. پراپ، ولادیمیر. (1386). ریخت‌شناسی قصه­های پریان. ترجمۀ فریدون بدره­ای. چاپ دوم. تهران: توس.   
7. دوبوکور، مونیک. (1373). رمزهای زندۀ جان. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: مرکز.     
8. رزمجو، حسین. (1381). قلمرو ادبیات حماسی ایران. 2ج. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.        
9. رستگار فسایی، منصور .(1379). اژدها در اساطیر ایران. تهران: توس.                    
10. شایست­نشایست. (1369). آوانویسی و ترجمۀ کتایون مزداپور. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی. 
11. شمیسا، سیروس. (1374). انواع ادبی. چاپ سوم. تهران: فردوس.
12. صداقت­نژاد، جمشید. (1374).طومار کهن شاهنامه. تهران: دنیای کتاب.    
13. صفا، ذبیح‌الله. (1333). حماسه‌سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.                
14. عفیفی، رحیم. (1383). اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته­های پهلوی. چاپ دوم. تهران: توس.          
15. فاطمی، سعید. (1347). اساطیر ایران و روم یا افسانۀ خدایان. تهران: دانشگاه تهران.
16. فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامۀ فردوسی. به­کوشش جلال خالقی ­مطلق. 8 جلد. تهران: دایره­المعارف بزرگ اسلامی.      
17. فرنبغ دادَگی. (1369). بندهش. به­کوشش مهرداد بهار. تهران: توس.              
18. فروید، زیگموند. (1349). توتم و تابو. ترجمه محمدعلی خنجی. تهران: طهوری.         
19. فریزر، جیمز جرج. (1392). شاخۀ زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. چاپ هفتم تهران: آگاه.
20. کرتیس، وستا سرخوش. (1381). اسطوره­های ایرانی. ترجمه عباس مخبر. چاپ سوم. تهران: مرکز.           
21. کریستین­سن، آرتور امانوئل. (1387). کاوۀ آهنگر و درفش کاویانی. ترجمه منیژه احدزادگان آهنی. تهران: طهوری.             
22. محجوب، محمدجعفر. (1382). ادبیات عامیانۀ ایران. به­کوشش حسن ذوالفقاری. چاپ اول، تهران: چشمه.              
23. مختاری، محمد. (1368). حماسه در رمز و راز ملی. تهران: قطره.                            
24. هفت­لشکر. (1377). به­کوشش مهران افشاری و مهدی مداینی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.        
25. هینلز، جان. (1373). شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چاپ چهاردهم. تهران: چشمه.     
26. یونگ، کارل­­گوستاو. (1377). انسان و سمبول­هایش. ترجمۀ محمود سلطانیه. چاپ اول. تهران: جامی.
 
ب) مقاله­ها           
1. افشاری، مهران. (1369). «هفت­لشکر یا شاهنامۀ نقالان». فرهنگ. ش 7. صص 475- 494.
2. آموزگار، ژاله. (1386). «نیایش و نیروی جادویی آن». در مجموعه مقالات «زبان، فرهنگ و اسطوره». تهران:معین.          
3. آیدنلو، سجاد. (1389). «بررسی و تحلیل چند رسم پهلوانی در متون حماسی». پیک نور زبان و ادبیات فارسی. س 1. ش 1. صص 5-26          
4. حاجیانی، فرخ و صیادکوه، اکبر و هاشمی­قلاتی، انسیه. (1394). «طومارهای نقالی و ضرورت فهرست­بندی بن­مایه­های آنها؛ با نگاهی به بن­مایه­های داستان فریدون در طومار نقالی مشکین نامه». متن­شناسی ادب فارسی. دوره جدید. ش1. پیاپی 25. صص 39-56.
5. خالقی مطلق، جلال. (1372). «یکی داستان است پر آب چشم». در «گل­رنج­های کهن». به کوشش علی دهباشی. چاپ اوّل، تهران: مرکز.         
6. ذوالفقاری، حسن و باقری، بهادر. (1397). «سبک نثر در افسانه­های عامیانۀ مکتوب». نثرپژوهی ادب فارسی. سال 21. دورۀ جدید. شماره 43.   
7. رحمانی، اکرم و اقدامی معافی، علی­رضا و اقدامی معافی، رضا. (1393). «نیروهای متافیزیک (مابعدالطبیعه) در شاهنامۀ فردوسی». بهارستان سخن (ادبیات فارسی). دوره 10. ش 26. صص 33-54.  
8. سرکاراتی، بهمن. (1378). «سلاح مخصوص پهلوان در روایات حماسی هندواروپایی». در «سایه­های شکار شده». تهران: قطره.         
9. سرکاراتی، بهمن. (1354). «گرز نیای رستم». دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز. دوره 27. ش 115. صص323-338.   
10. غلام­حسین­زاده، غلام­حسین­ و ذوالفقاری، حسن و فرخی، اکرم. (1389). «ساختارشناسی بن مایه­های حمزه­نامه». نقد ادبی. سال 3. ش 11و 12. صص 205-232.              
11. قائمی، فرزاد. (1391)، «اسطورة نبرد مهر و گاو نخستین و ارتباط آن با ابزار نمادین گرز گاوسر». ادب­پژوهی. ش 21. صص 89-110.          
12. قائمی، فرزاد و یاحقی، محمدجعفر. (1388). «اسب پرتکرارترین نمادگونۀ جانوری در شاهنامه و نقش آن در تکامل کهن­الگوی قهرمان». زبان و ادبیات فارسی. ش 42. صص9-26.        
13. مزداپور، کتایون. (1364). «اهونور کلام آفریننده». چیستا. س 3. ش 5.            
14. مزداپور، کتایون. (1371). «افسانۀ پری در هزارویک ­شب». در «شناخت هویت زن ایرانی در گسترۀ پیش ‌از تاریخ و تاریخ». تألیف شهلا لاهیجی و مهرانگیز کار. تهران: روشنگران.              
15. مشکور، محمدجواد. (1357). «سیمرغ و مفهوم عرفانی آن در منطق­الطّیر». در «شاهنامۀ فردوسی و شکوه پهلوانی». به­کوشش مهدی مداینی. تهران: سروش.   
16. ناتل خانلری، پرویز. (1313). «سپاه و جنگ در شاهنامه». مهر. ش 5. س 2. صص 569-578.
17. نیکخو، عاطفه و جلالی پندری، یدالله. (1396). «نقش ویژگی­های روایتی در افزایش ظرفیت‌های نمایشی طومار جامع نقّالان». فرهنگ و ادبیات عامه. سال 5. ش 13.        
18. واردی، زرّین و نظری اصطهباناتی، حمیده. (1389). «بررسی ساختار اسطوره­ای در داستان سام­نامه». پژوهش­نامۀ زبان و ادب فارسی (گوهر گویا). س 4. ش 2. پیاپی 14. صص102-77.         
19. هانوی، ویلیام. (1392). «عناصر روایی در رمانس­های پیش از عصر صفویه». ترجمۀ ابوالفضل حری. کتاب ماه ادبیات. ش80 (پیاپی194). صص 17-23.