نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

معرّفی شیخ بابا نخجوانی و بررسی عناصر سبکی و محتوایی نسخۀ خطّی «شرح گلشن راز» وی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر

چکیده

نعمت الله بن محمود(920ق)، معروف به شیخ بابا نخجوانی و شیخ علوان از شخصیت­های عرفانی و ادبی سدۀ نهم هجری به شمار می­رود و شش اثر عرفانی، از جمله «شرح گلشن راز» به او منسوب است. دربارۀ زندگی، آثار و اندیشه­های او آگاهی مبسوط و کافی در دست نیست. قدمت شرح او بر گلشن رازِ شبستری و عدم معرفی و تصحیح نشدن آن تا به حال، و از سوی دیگر شهرت گلشن راز، ضرورت انجام دادن این پژوهش را توجیه­می­کند. این نوشتار با استفاده از شیوۀ سندکاوی و روش توصیفی- تحلیلی انجام یافته و ضمن معرفی اجمالی شیخ بابا نخجوانی و آثارش، بطور مشروح به معرفیِ شرح «گلشن راز» وی و نسخۀ خطّی آن پرداخته؛ سپس ویژگی‌های سبکی و محتواییِ آن را در سه سطح زبانی، ادبی و فکری بررسی نموده­است. نتایج حاصله آن­که: دو زبانه بودن اثر، عربی مآبی و تألیف جملات فارسی بر سیاق نحو زبان عربی، وفور لغات و ترکیبات عربی، توجه به استعمال واژگان و ترکیبات پارسی سره، نوآوری اندک در کاربرد لغات و ترکیبات، توجه بسیار به آرایش­های لفظی و به تصنع گراییدن زبان و اهمیت دادن به تأویل از عناصر سبکی آن به­شمار می­رود. مطالب کتاب، عموماً دریافت و استنباط شارح از ابیات شبستری و متکی بر تجارب عرفانی خود اوست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Introducing Sheikh Baba Nakhjavani and review on his Sharh-e Golshan-e Raz (explanation of Golshan-e Raz) style

نویسنده [English]

  • Firooz Mardani
Faculty member of Islamic Azad University, Khomeini Shar branch
چکیده [English]

Nematollah ibn-e  Mahmood(dead920AH.), known as Sheikh Baba Nakhjavani and Sheikh Alavan, is one of the mystical and literary figures of the 9th century AH. Six mystical works, including "Glasghan-e Raza", are attributed to him.  There is insufficient knowledge about his life, works and thoughts.    Ancientness of his explanation of Golshan-e Raz of Shabestari, its unintroductionness, its uneditionness, and moreover, Golshan-e Raz's reputation justify the necessity of doing this research. This essay has been done by using the methodology of documentary analysis and descriptive-analytical method . It has introduced Sheikh Baba Nakhjavani and his works briefly. The essay has introduced  his Sharh-e Golshin-e Raz and its manuscript in detail, then has analysed its stylistic and contentual features in three levels: linguistic, literary and intellectual level. The results are as follows: Bilingualism(Arabic and Persian combination), Arabism and phrasing the Persian sentences on Arabic syntax, abundance of Arabic words and compounds, special attention to using pure(original) Persian words and compounds, little innovation in the use of words and compounds, the emphasis on figures of diction and being language artificially  and the importance of interpreting, are its stylistic  characters. The material of the book is, in general, apprehension  and  inference of   commentator from Shabestari's verses, that  based on author’s mystical  and intuitive experiences.    

کلیدواژه‌ها [English]

  • Golshan-e Raz
  • Sheikh Baba Mahmood-e Nakhjavani
  • manuscript
  • stylistic characters
  1. فهرست منابع

    الف)کتاب­ها

    1. قرآن کریم. (بی­تا). ترجمۀ مهدی الهی قمشه­ای. تهران: کتابخانۀ سنائی و دارالقرآن­الکریم. 
    2. آذربیگدلی، لطفعلی بیگ. (1336- 1338). آتشکدۀ آذر. با تصحیح و تحشیه و تعلیق سیّدحسن سادات ناصری. تهران: انتشارات امیرکبیر.
    3. امین احمد رازی. (1389). تذکرۀ هفت اقلیم. تصحیح سیّد محمدرضا طاهری. تهران: انتشارات سروش. 
    4. بغدادی، اسماعیل پاشا. (1951-1955م). هدیة­­العارفین، اسماء­­المؤلّفین و آثار المصنّفین.  به اهتمام قاسم محمّد الرّجب. بغداد: مکتبة الحنفی.
    5. بهار، محمّد­تقی. (1375). سبک شناسی(تاریخ تطوّر نثر فارسی). تهران: انتشارات امیرکبیر.
    6. تبریزی، ابوالمجد محمّد بن مسعود. (1381). سفینۀ تبریز. تهران: مرکزنشردانشگاهی.
    7. تربیت، محمّد علی. (1378). دانشمندان آذربایجان. به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد. تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    8. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله. (1413ق). کشف­الظّنون عن اسامی­الکتب و الفنون. بیروت: دارالکتب­العلمیّه. 
    9. درایتی، مصطفی. (1389). فهرستوارۀ­ دستنوشته­های­ایران(دنا). تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
    10. -----------. (1391). فهرستگان نسخه­های­ خطّی­ ایران(فنخا). تهران: کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران.
    11. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمّد. (بی­تا). المفردات فی­ غریب­القرآن. تحقیق محمّد سیّد کیلانی. بیروت: دارالمعرفة.
    12. الزّرکلی، خیرالدّین. (2002م). الاعلام. بیروت: دار العلم للملایین. 
    13. زرّین کوب، عبدالحسین. (1376). جستجو در تصوف ایران.  تهران: انتشارات امیرکبیر.
    14. سرکیس، یوسف الیان. (1410ق). معجم ­المطبوعات ­العربیه و المعرّبه. قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
    15. شبستری، شیخ محمود. (1365). مجموعۀ آثارشبستری. با­ مقدّمه و تصحیح و توضیحات صمد موحّد. تهران: کتابخانۀ طهوری.
    16. شمیسا، سیروس.(1374). کلیات سبک شناسی. تهران: انتشارات فردوس.
    17. صفا، ذبیح الله.(1378). تاریخ ادبیات در ایران.  تهران: انتشارات فردوس.
    18. طاش طپری زاده. ( 1395هـ. - 1975م.). الشقایق النعمانیّه فی علماء الدّولة العثمانیّه. بیروت: دارالکتب العربی.
    19. غلامرضایی، محمّد. (1388). سبک شناسی نثرهای صوفیانه. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
    20. فتوحی، محمود . (1389). بلاغت تصویر. تهران: انتشارات سخن.
    21. کحّاله، عمر رضا. ( 1414ق). معجم ­المؤلّفین. بیروت: مؤسّسة الرّسالة.
    22. کربلایی­تبریزی، حافظ­حسین. (1344و1349). روضات­الجنان و جنّات­الجنان. تصحیح و تعلیق جعفر سلطان­القرّایی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    23. لاهیجی، شمس­الدّین محمّد. (1391). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز. به تصحیح محمّد رضا برزگر خالقی و عفّت کرباسی. تهران: انتشارات زوّار.
    24. منزوی، احمد. (1349). فهرست نسخه­های خطّی فارسی. تهران: مؤسسۀ فرهنگی منطقه­ای.
    25. ----------. (1377). فهرست نسخه­های خطّی مرکز دایرة المعارف بزرک اسلامی. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
    26. موحّد، صمد. (1390). سیری در تصوّف آذربایجان. تهران: انتشارات طهوری.  
    27. نخجوانی، نعمت الله بن محمود. شرح گلشن راز. نسخۀ خطّی شمارۀ342کتابخانۀ مرکز دایرة­المعارف بزرگ اسلامی.
    28. نویا، پل. (1373). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی. ترجمۀ اسماعیل سعادت. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

     

    ب) مقاله­ها

    1. اکبری، منوچهر و علی­نژاد، مریم.(1396). «جلوه­های تصویری اندیشه­های عرفانی عزیزالدّین نسفی در رسالۀ انسان کامل». فصلنامۀ تخصّصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب). سال دهم. شماره یکم. شمارۀ پیاپی35. ص169- 184.
    2. طارمی، حسن.(1380). «تأویل». در دانشنامۀ جهان اسلام­­­. به سرپرستی غلامعلی حدّادعادل. تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی. ص 313-323
    3. گلچین­معانی، احمد.(1344). «شروح گلشن راز». در نشریّۀ­ نسخه­های خطّی کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران. زیرنظر محمّد تقی دانش پژوه و ایرج افشار. دفترچهارم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ص 53-124
    4. نافلی، مریم و آقاحسینی، حسین و میرباقری فرد، سید علی اصغر. (1396). «تصویرهای تشبیهی فشرده ویژگی برجستۀ سبکی متون منثور عرفانی (با تمرکز بر عبهر العاشقین، اسرار التّوحید، کشف الاسرار و عدّه الابرار)». فصلنامۀ تخصّصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب). سال دهم. شمارۀ یکم. شمارۀ پیاپی35. ص287-303.