نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

پیوندهای معنایی آیۀ الست و اعیان ثابته در مثنوی مولانا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه بیرجند

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند

چکیده

آیۀ 172 سورۀ اعراف را برخی عارفان مسلمان با اعیان ثابته، که از اصطلاحات نظام فکری ابن‏عربی است، درپیوندیافته‏اند. این پژوهش بر آن است تا پاسخی برای این پرسش بجوید که مولانا آن‏گاه که در مثنوی به آیۀ الست استناد می­کند، چه پیوندهای معنایی میان این آیه و اعیان ثابته ردیابی و رصد کرده­است؟ بنابراین ضمن تعریف اعیان ثابته و برخی موضوعات فرعی وابسته بدان، بیت­هایی از مثنوی مولانا که  پیوندهای معنایی آیة الست با اعیان ثابته را دربردارد، به شیوة تحلیلی بررسی شده‏است. این بررسی نشان می‏دهد که بخشی از کاربردهای آیة الست در مثنوی مولانا، مفاهیم محوری مشترک میان میثاق الست و اعیان ثابته را دربردارد. در این کاربردها به علم ازلی خداوند و ثبوت علمی موجودات اشاره شده‏ و شهود اعیان ثابته به انبیا و اولیا نسبت‏داده‏شده‏است. نمونه‏هایی از طرح «هم‏زمانی» الست و اعیان ثابته و همانندی موضوعات «سرّالقدر» و «سابقة ازلی» را هم در این کاربردها می‏توان‏یافت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Semantic Relations of the Alast Verse and Immutable Essences in Molana’s Mathnavi

نویسندگان [English]

  • Mohammad Behnamfar 1
  • Alireza Baghban 2
1 Associate Professor, University of Birjand
2 PhD Student of Persian Language and Literature
چکیده [English]

Some Islamic mystics have found a close relationship between Verse 172 of Araaf Surrah in Holy Koran and the immutable essences which are among the terms in theoretical system of Ibn Arabi. The present study tries to find answers to the question of the relationship that Molana has found between the two concepts when he gives references to Alast verse in his Mathnavi. The definition of immutable essences and some related concepts are provided here. Moreover, some pieces of poetry of Molana which embody the relationship between the two concepts are analyzed in this study. The results show that Molana has seen a relationship between Alast verse and immutable essences in areas such as Allah’s eternal knowledge, the reflection of essences in prophets and saints, eternal origins and the mystery of destiny. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Molana’s Mathnavi
  • Alast
  • Immutable essences
  • Semantic relation

مراجع

  1. فهرست منابع

    الف) کتاب­­ها

    1. ابن­عربی، محمّدبن­علی. (1389). فصوص­الحکم. درآمد، برگردان متن، توضیح و تحلیل: محمّدعلی موحّد و صمد موحّد. چاپ پنجم. تهران: نشر کارنامه.
    2. بهنام­فر، محمّد. (1387). وحی دل مولانا. چاپ اول. مشهد: به­نشر(انتشارات آستان قدس رضوی).
    3. پزشکی، نجمه­السادات. (1383). نیستان الست(عالم ذر در مثنوی معنوی). چاپ اول. تهران: انتشارات زوّار.
    4. پورجوادی، نصرالله. (۱۳۹۳). عهد الست. چاپ اول. تهران: فرهنگ معاصر.
    5. جعفری، محمّدتقی. (1362). تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی جلال­الدین محمدبلخی. ج۳. تهران: انتشارات اسلامی.
    6. چیتیک، ویلیام. (1389). طریق عرفانی معرفت از دیدگاه ابن­عربی. ترجمه مهدی نجفی‏افرا. چاپ اول. تهران: انتشارات جامی.
    7. زرّین­کوب، عبدالحسین. (1368). بحر در کوزه. چاپ سوم. تهران: انتشارات علمی.
    8. ــــــــــــــــــــــــــــ . (1388). سرّ نی. 2ج. چاپ دوازدهم. تهران: اتشارات علمی.
    9. غزّالی توسی، ابوحامد امام محمّد. (1387). کیمیای سعادت. 2ج. به کوشش حسین خدیوجم. چاپ چهاردهم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    10. فرغانی، سعیدالدین‏سعیدبن‏احمد. (۱۳۹۸ق). مشارق‏الدراری(شرح تائیّة ابن‏فارض). با مقدمه و تعلیقات سیدجلال‏الدین‏آشتیانی. چاپ اوّل. مشهد: انتشارات انجمن فلسفه و عرفان اسلامی.
    11. فروزانفر، بدیع­الزمان. (1373). شرح مثنوی شریف. 3ج. چاپ هفتم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    12. ـــــــــــــــــ. . (۱۳۹۰). رساله در تحقیق احوال و زندگانی مولاناجلال‏الدین‏محمد مشهور به مولوی. چاپ اوّل. تهران: انتشارات زوّار.
    13. مستملی‏بخاری، اسماعیل‏بن‏محمد. (۱۳۸۹). شرح‏التعرّف لمذهب التصوّف. با مقدمه تصحیح و تحشیه محمدروشن. ج ۱. چاپ دوم. تهران: انتشارات اساطیر.
    14. مولوی، جلال­الدین­محمد. (1364). مثنوی معنوی. 2ج. به تصحیح رینولدالین نیکلسون. چاپ دوم. تهران: موسسه مطبوعاتی علمی.
    15. ـــــــــــــــــــــــــــــــ . (۱۳۸۸الف). کتاب فیه‏مافیه. به تصحیح بدیع‏الزمان فروزانفر. چاپ اوّل. تهران: دانشگاهیان.
    16. ـــــــــــــــــــــــــــــــ . (۱۳۸۸ب). کلّیات شمس تبریزی. به تصحیح بدیع‏الزمان فروزانفر. ۲ج. چاپ اوّل. تهران: شرکت تعاونی کارآفرینان فرهنگ و هنر.
    17. میبدی، ابوالفضل­رشیدالدین. (1371). کشف­الاسرار و عدة­الابرار. ج۳. به سعی و اهتمام علی­اصغر حکمت. چاپ پنجم. تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
    18. میرزامحمد، علی­رضا. (1386). قرآن در مثنوی. (جلد اوّل. مدخل). چاپ اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    19. نسفی، عزیزالدین­بن محمد. (1390). الانسان­الکامل. با تصحیح و مقدمۀ ماژیران موله. با پیش­گفتار هانری کربن. ترجمۀ مقدمه از سیدضیاء­الدین دهشیری. چاپ یازدهم. تهران: انتشارات طهوری.
    20. نوروزی، اصغر. (1390). اعیان ثابته در عرفان اسلامی. چاپ اوّل. قم. انتشارات مؤسسه آموزشی امام خمینی(ره).
    21. نیکلسون، رینولد الین. (1374). شرح مثنوی معنوی مولوی. 6ج. ترجمه و تعلیق حسن لاهوتی. ویراستار بهاءالدین خرّمشاهی. با پیش­گفتار سید جلال­الدین آشتیانی. چاپ اوّل. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
    22. همایی، جلال­الدین. (1360). مولوی­نامه (مولوی چه می­گوید؟). 2ج. چاپ چهارم. تهران: انتشارات آگاه.

     

     

    ب) مقاله­ها

    1. بهنام‏فر، محمد و باغبان، علیرضا. (۱۳۹۴). «ریشه‏یابی معرفت در خاطرة ازلی الست و همانندی آن با نظریّة یادکرد افلاطون با تأکید بر مثنوی مولانا». فصلنامة پژوهش‏های ادبی-قرآنی. سال سوم. شماره اوّل. بهار. صص۷-۲۷.
    2. پورجوادی، نصرالله. (1369). «عهد الست؛ عقیده ابوحامدغزّالی و جایگاه تاریخی آن». معارف. شماره 20. مرداد-آبان. صص3-41.
    3. زرّین­کوب، عبدالحسین. (1383). «قضای آسمانی، فاتالیزم». حکایت همچنان باقی. چاپ سوم. تهران: انتشارات سخن.
    4. سلطانی، منظر. (۱۳۸۹). «بررسی مفهوم الست ازدیدگاه عارفان(تا قرن هشتم ه.ق.)». زبان و ادبیات فارسی. سال ۱۸. شماره۶۸. تابستان. صص۹۱-۱۲۷.
    5. شفق، اسماعیل و اورنگ، زهرا. (1389). «بازتاب آیه الست در متون عرفانی قرن هفتم». فصل­نامه ادب و عرفان. (ادبستان). تابستان. صص26-41.
    6. محمّدی‏آسیابادی، علی و اسماعیل‏زاده‏مبارکه، مرضیه. (۱۳۹۰). «الست در غزلیات شمس و شبکة روابط معنایی آن با آفرینش، ذکر و سماع». مطالعات عرفانی. شماره سیزدهم. بهارو تابستان. صص۱۸۵-۲۱۰.
نثرپژوهی ادب فارسی
دوره 20، شماره 41
شماره پایانی نشریه ادب و زبان
تیر 1396
صفحه 93-114

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار