نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان،نثر فارسی Journal of Prose Studies in Persian Literature

بررسی رمان «بازی آخر بانو» بر اساس نظریۀ چندصدایی باختین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی زبان وادبیات فارسی دانشگاه الزهرا

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی و عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا

3 استادیار زبان و ادبیات فارسی و عضو هیئت علمی مؤسّسة سمت

چکیده

  «بازی آخر بانو» رمانی موفّق از بلقیس سلیمانی، نویسنده و منتقد ادبی معاصر ایرانی است. این رمان برندۀ جایزه ادبی مهرگان و بهترین رمان بخش ویژۀ جایزۀ ادبی اصفهان در سال ۱۳۸۵ شده­است. وقایع رمان، در زمان رویدادهای سیاسی - اجتماعی دهه ۱۳۶۰ ایران رخ می­دهد و موضوع اصلی و محوری آن، بازکاوی مسائل زنانه در بسترهای کم­رنگ اجتماع است. چندصدایی، اصطلاحی است که باختین آن را با الهام از موسیقی و در تقابل با تک­صدایی در رمان وضع کرد. فرضیۀ این مقاله، اثبات چندصدا بودنِ اثر حاضر است. در این راستا مؤلّفه­هایی چون بینامتنیت، تعدّد روایت­ها، چندزبانی، تغییر ناگهانی زاویۀ دید، جدل پنهان وغیره بر این ادعا صحّه می­گذارند. رویکرد اصلی مقاله، بررسی چندصدایی از دیدگاه میخاییل باختین است، هرچند برای تبیین بیشتر، گاه از توضیحات نظریه­پردازان پساباختینی نیز استمداد خواهیم جست. روش پژوهش، توصیفی – تحلیلی است. برآیند این مقاله حاکی از آن است که رمان چندصدا با ابزارهایی که در اختیار خواننده قرار می­دهد، او را به دریافتی نو و تفسیری دیگر از متن رهنمون می­سازد که به­سادگی از روساخت رمان قابل درک نیست. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of “Lady’s Last Game” based on Bakhtin’s Theory of Polyphony

نویسندگان [English]

  • Noushin Ostadmohammadi 1
  • Hossein Faghihi 2
  • Hossein Hajari 3
1 PhD Student of Persian Language and Literature
2 Associate Professor, Al-Zahra University
3 Assistant Professor, Samt Scientific Institution
چکیده [English]

"Lady’s Last Game" is a novel by Belqeis Soleimani, author and critic of contemporary Iranian literature. This novel was awards the literary prize of Mehregan, and the prize for the best novel in the special event item in Isfahan, 1385. The incidents of the novel take place during the socio-political events of 1360s in Iran, and its central theme is to investigate women's issues in sub-layers of the society. Polyphony is a term coined by Bakhtin to contrast monophony in novel. This study is to prove that "Lady’s Last Game" is polyphonic. In this regard, elements such as intertextuality, hidden polemic, diversity, heteroglossia, sudden change of point of view, etc. prove validation. The main approach is to review the polyphony of Mikhail Bakhtin's view, though, post-Bakhtinian theorists are referred to for clarification as well. The research method is descriptive-analytical. The results indicate that a polyphonic novel helps the reader to get a new and different vision of the text otherwise not understood from the surface level.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Polyphony
  • Lady's Last Game
  • Intertextuality
  • Heteroglossia
  • Hidden polemic
  1. فهرست منابع

    الف) کتاب­ها

    1. آلن، گراهام. (1385). بینامتنیّت. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز.
    2. احمدی، بابک. (1370). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.
    3. باختین، میخائیل. (1384). تخیّل مکالمه­ای، جستارهایی دربارۀ رمان. ترجمۀ آذین حسین­زاده. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات هنری وزارت فرهنگ و ارشاد.
    4. _____________.(1383). زیبایی­شناسی و نظریّۀ رمان. ترجمۀ آذین حسین‌زاده. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات هنری.
    5. تلاوی، محمّد نجیب. (2000). وجهة النظر فی روایات الأصوات العربیة. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
    6. تودوروف، تزوتان. (1391). منطق گفتگویی میخائیل باختین. ترجمۀ داریوش کریمی. چاپ دوم. تهران: مرکز.
    7. ________________. (1382). بوطیقای ساختارگرا. ترجمۀ محمّد نبوی. چاپ دوم. تهران: آگه.
    8. تودوروف، تزفیتان .(1996). میخائیل باختین المبدأ الحواری. ترجمۀ فخری صالح. چاپ سوم. بیروت: الموسسة العربیة لدراسات و النشر.
    9. سلدون، رامان و پیتر ویدوسون. (1384). راهنمای نظریّة ادبی معاصر. ترجمۀ عبّاس مخبر. چاپ دوم. تهران: طرح نو.
    10. سلیمانی، بلقیس. (1392). بازی آخر بانو. چاپ نهم. تهران: ققنوس.
    11. غلامحسین­زاده، غریب­رضا، غلام­پور، نگار. (1387). میخاییل باختین: زندگی، اندیشه­ها و مفاهیم بنیادین. تهران: روزگار.
    12. کاستانیو، پل.(1387). راهبردهای نمایشنامه­نویسی جدید: رویکردی زبان­بنیاد به نمایشنامه­نویسی. ترجمۀ مهدی نصراله­زاده. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت).
    13. کردی، عبدالرحیم. (2006). السرد فی الروایة المعاصرة. قاهره: مکتبة الآداب.
    14. مقدادی، بهرام. (1378). فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی. تهران: فکر روز.
    15. مکاریک، ایرناریما.(1388). دانش­نامۀ نظریه­های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمّد نبوی. تهران: آگه.

     

    ب) مقاله­ها

    1. احمدی، پروانه. یوسفیان کناری، محمدجعفر.(1393). «جلوه­های موسیقایی روایت­های چندصدا در ادبیات داستانی و نمایشی ایران( نمونه­های مطالعاتی بازی آخر بانو اثر بلقیس سلیمانی و نمایشنامۀ افرا نوشتۀ بهرام بیضائی)». نشریۀ مطالعات تطبیقی هنر. سال چهارم، شمارۀ هفتم، بهار و تابستان 1393، 15- 28.
    2. اکبری­زاده، فاطمه. روشنفکر،کبری. پروینی، خلیل. قبادی، حسینعلی.(1394). «جلوه­های چندزبانی در رمان چراغ­ها را من خاموش می­کنم». نشریۀ جستارهای زبانی. د6.ش2. (پیاپی 23). 25-51.
    3. بهرامیان، اکرم. مختاباد امرئی، سیدمصطفی. یوسفیان کناری، محمدجعفر. (1380). « مقایسۀ جلوه­های چندآوایی باختین در نمایشنامه داستان دور و دراز و... سلطان ابن سلطان و... به دیار فرنگ به روایت مرد مشکوک ( محمد چرمشیر (ورمان اسفار کاتبان (ابوتراب خسروی)». نشریۀ هنرهای زیبا- هنرهای نمایشی و موسیقی. شماره 44. پاییز و زمستان. 13-23.
    4. کهنمویی­پور، ژاله. (1383). «چندآوایی در متون داستانی»؛ مجلۀ پژوهش ادبیات معاصر جهان. دورۀ 9. 5 -16.
    5. مقدّسی، احسان. (1386). «ادبیات چندصدایی و نمایشنامه با بررسی مهاجران از اسلاومیر میروژک». نشریۀ صحنه (هنر و معماری). شماره 58و 59. اسفند 1385 و فروردین 1386. 53-59.
    6. نامورمطلق، بهمن (1390). چندصدایی باختینی و پساباختینی ( تکوین و گسترش چندصدایی با تأکید بر هنر و ادبیات) در مجموعه مقالات گفتگومندی در هنر و ادبیات. تهران: سخن. 11-32.
    7. ______________.(1387). «باختین، گفتگومندی و چندصدایی؛ مطالعه پیشابینامتنیت باختینی». نشریۀ شناخت. بهار 1387. شماره 57. 397-413.
    8. ______________.(1386). «ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن­ها». پژوهشنامۀ علوم انسانی. شمارۀ 56. زمستان1386. 83-98.
    9. نجومیان، امیرعلی. (1390). خوانش پولی فونیک، خوانش کنترپوان و خوانش زایشی واساز درمجموعه مقالات گفتگومندی در هنر و ادبیات. تهران: سخن. 33-48.
    10. ______________، غفاری، محمد.(1390). «گفتمان غیرمستقیم آزاد در رمان لب بر تیغ نوشتۀ حسین سناپور». نشریۀ پژوهش ادبیات معاصر جهان. دوره 16. شماره 4. 91-106.
    11. نوبخت، محسن. (1391). «چندصدایی و چندشخصیتی در رمان پسامدرن ایران، با نگاهی به رمان اسفار کاتبان از ابوتراب خسروی». نشریۀ زبان شناخت. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی .سال سوم، شماره دوم. پاییز و زمستان 1391. 85-120.
    12. نیکوبخت، ناصر. دسپ، سیدعلی. بزرگ بیگدلی، سعید. منشی­زاده، مجتبی.(1391). «الگوی تحوّل نقش زن از همسر خانه­دار تا مصلح اجتماعی، بر اساس نشانه­شناسی اجتماعی رمان­های سووشون و عادت می­کنیم».  پژهش­های زبان و ادبیات تطبیقی (جستارهای زبانی). د6.ش3.(پیاپی 11). 217-235.
    13. هوروش، مونا.(1393).«بازیگر کلمات: زنانگی، نمایشگری و آفرینش در رمان بازی آخر بانو». فصلنامۀ تخصصی نقد ادبی. س7. ش 28. 169-188.

     

    ج) پایان­نامه­ها

    1. رامین­نیا، مریم. (1390) . بررسی و تحلیل چندآوایی در مثنوی مولوی. به راهنمایی: دکتر حسینعلی قبادی. رسالة دکتری دانشگاه تربیت مدرس.

     

    د) منابع لاتین

    1.   Bakhtin, Michel. (1390). Dialogical Imagination: Essays on Novel. Roya Poorazar (Trans.), 2nd ed. Tehran: Nei Press.
    2. .______________(1984). Problems of Dostoevsky’s poetics. (ed and trans) caryl emerson). Manchester: Manchester University Press
    3. _____________. (1981). The Dialogic Imagination: Four Essays.( trans). Michael Holquist. Austin: University of Texas Press.