Could Zahak Be Identified as A Female?

Document Type : Research Paper

Author

Assistant Professor, Islamic Azad University, Science and Research Branch of Tehran

Abstract

Though Zahak is called the male dragon, he can be considered as female based on some signs which are presented in the following: 1. The greed demon is female in Manicheanism; therefore, Zahak could be female as well; in Shahnameh, as his reward for Zahak’s services, Satan kissed his shoulder which is usually kissed by an intimate relative of the opposite sex; this is a sign of Zahak’s unusual sex; 2. Zahak of Shahnameh and the female Mordianag in Manicheanism are both agents of Evil aiming at eliminating man from the world; their common goal could be a sing of their same sex; 3. After years of living thgether, Shahrnaz and Arnavaz have no child by Zahak which could be a sign of his impotency; 4. Some researchers believe that the word Arnavaz which is referred to as a female noun in Avestan Yashts, is the adjective for Azhdahakeh separated from it and brought in texts as a woman called Arnavaz; 5. Another researcher compares Zahac with his counterpart in Buddhism, Nagi, who has two snakes on his shoulders and is a female; 6. Azhidahak of Avesta rose from water, and Azhdahak of Bondahesh in Sepidroud of Azerbaijan seeks his wishes from demons and Evil; he brings about chaos in the cosmic order and destroys social classes; features that can be seen in the case of Tiamat, the Mesopotamian goddess; 7. Some Islamic texts have written that Zahak behaves as a woman.

Keywords

References

  1. منابع فارسی

    الف) کتاب­ها

    1. آقازاده، فرزین. (1389). ضحّاک ماروَش (پژوهشی در باب مفهوم اژی و اژی­دهاکه در اسطوره­ها و متون ایرانی و جز آن). تهران: ققنوس.
    2. ابن­اثیر، الکامل. (1349). اخبار ایران. ترجمۀ محمّدابراهیم باستانی­پاریزی. تهران: دانشگاه تهران.
    3. ابن­بلخی. (1385). فارس­نامه. تصحیح و تحشیۀ گای لیسترانج و رینولد آلن نیکلسون. تهران: اساطیر.
    4. ابن­الندیم، محمد بن اسحاق. (1381). الفهرست. تحقیقِ رضا تجدد. تهران: اساطیر.
    5. ابوالقاسمی، محسن. (1387). مانی به روایت ابن­ندیم. تهران: طهوری.
    6. اردستانی­رستمی، حمیدرضا. (1394 الف). زروان در حماسۀ ملی ایران. تهران: شیرازه.
    7. الیاده، میرچا. (1372).  رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری.  تهران: سروش.
    8. امیدسالار، محمود. (1381). جستارهای شاهنامه­شناسی و مباحث ادبی. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
    9. ایرانشان بن ابی­الخیر. (1377). کوش­نامه. به کوشش جلال متینی. تهران: علمی.
    10.  بلعمی، ابوعلی محمد بن محمد. (1385). تاریخ بلعمی (تکمله و ترجمۀ تاریخ طبری). تصحیح محمدتقی بهار. به کوشش محمدپروین گنابادی. چاپ سوم. تهران: زوار.
    11. بهار، مهرداد. (1389). پژوهشی در اساطیر ایران. به ویراستاری کتایون مزداپور. چاپ هشتم. تهران: آگاه.
    12.  بهفر. مهری. (1391). شاهنامۀ فردوسی (تصحیح انتقادی و شرح یک­یک ابیات). تهران: فرهنگ نشر نو.
    13. بیرونی، ابوریحان. (1389).آثارالباقیه عن­القرون­الخالیه. ترجمة اکبر دانا­سرشت. چاپ ششم. تهران: امیرکبیر.
    14. بیلقانی، مجیرالدین. (1358). دیوان. تصحیح و تعلیق محمّدآبادی. تبریز: مؤسّسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
    15. تاریخ سیستان. (1387). تصحیح محمّدتقی بهار. چاپ دوم. تهران: معین.
    16. ثعالبی، ابومنصور عبدالملک بن محمّد. (1963). تاریخ غررالسیر (غرر اخبار ملوک­الفرس و سیرهم). تصحیح زوتنبرگ. تهران: الاسدی.
    17. جلالی‌مقدم، مسعود. (1384). آیین زروانی (مکتب فلسفی­عرفانی زردشتی بر مبنای اصالت زمان). تهران: امیرکبیر.
    18. جنیدی، فریدون. (1386). زندگی و مهاجرت آریاییان (بر پایۀ گفتارهای ایرانی با نگرش تازه). چاپ چهارم. تهران: بنیاد نیشابور. نشر بلخ.
    19. حسینی­قزوینی، شرف­الدین فضل­الله. (1383). المعجم فی آثار ملوک­العجم. به کوشش احمد فتوحی­نسب. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
    20. حصوری، علی. (1388). سرنوشت یک شمن (از ضحّاک به اودن). تهران: چشمه.
    21. خاقانی، افضل­الدین ابراهیم بن علی. (2537). دیوان. به تصحیح و تحشیه و تعلیقاتِ علی عبدالرسولی. تهران: کتابخانۀ خیام.
    22. خالقی­مطلق، جلال. (1386). سخن­های دیرینه. به کوشش علی دهباشی. چاپ دوم. تهران: افکار.
    23. خیام، عمر بن ابراهیم. (1385). نوروزنامه (در منشا و تاریخ و آداب جشن نوروز). تصحیح و تحشیۀ مجتبی مینوی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.
    24. داتی، ویلیام. (1392). اساطیر جهان. برگردان ابوالقاسم اسماعیل­پور. تهران: چشمه.
    25. دست­نویس م.او29 (داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید، گـلشاه و متن­های دیگر). (1378). آوانویسی و ترجمه از متن پهلوی کتایون مزداپور. تهران: آگاه.
    26. دوستخواه، جلیل. (1379). اوستا کهن­ترین سرودها و متن‌های ایرانی. چاپ پنجم. تهران: مروارید.
    27.  ــــــــــــــــــــــ.. (1380). حماسۀ ایران یادمانی از فراسویِ هزاره­ها (بیست و هشت گفتار، نقد و گفت و شنودِ شاهنامه­شناختی همراه با هشت پیوست). تهران: آگاه.
    28. دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود. (1390). اخبارالطوال. ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی. چاپ هشتم. تهران: نی.
    29. رستگار­فسایی، منصور. (1379). اژدها در اساطیر ایران. تهران: توس.
    30. رضاقلی، علی. (1386). جامعه­شناسی خودکامگی (تحلیل جامعه­شناختیِ ضحّاک ماردوش). چاپ چهاردهم. تهران: نی.
    31. رضایی­باغ­بیدی، حسن. (2009). تاریخ زبان­های ایرانی. ژاپن: مرکز پژوهش زبان‌های دنیا. دانشگاه اوساکو.
    32. روایت پهلوی. (1390). آوانویسی، برگردان فارسی، یادداشت­ها و واژه­نامه از مهشید میرفخرایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    33. زنر، رابرت چارلز. (1384). زروان یا معمای زردشتی‌گری. ترجمة تیمور قادری. تهران: امیرکبیر.
    34. ـــــــــــــــــــــــــ.. (1387).طلوع و غروب زردشتی‌گری. ترجمة تیمور قادری. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
    35. ساندرز، نانسی کی. (1389). بهشت و دوزخ در اساطیر بین­النهرین. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل­پور. چاپ چهارم (چاپ نخستِ قطره). تهران: قطره.
    36. سرکاراتی، بهمن. (1385). سایه­های شکار شده. چاپ دوم. تهران: طهوری.
    37. سعدی، مصلح­الدین. (1386). کلیّات. به اهتمام محمدعلی فروغی. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.
    38. سعیدی­سیرجانی، علی­اکبر. (1381). ضحّاک ماردوش. چاپ پنجم. تهران: پیکان.
    39. سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1362). دیوان. به اهتمام سید محمدتقی مدرّس رضوی. تهران: کتابخانۀ سنایی.
    40. سیستانی، ملکشاه حسین بن ملک. (1389). احیاءالملوک (تاریخ سیستان از ادوار باستانی تا سال 1027 هجری قمری). به کوشش منوچهر ستوده. چاپ سوم. تهران: علمی و فرهنگی.
    41. شایست ناشایست. (1390). آوانویسی و ترجمۀ کتایون مزداپور. چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    42. شبانکاره­ای، محمد بن علی. (1381). مجمع­الانساب. تصحیح میرهاشم محدّث. تهران: امیرکبیر.
    43. عصار­تبریزی، شمس­الدین محمد. (1375). مهر و مشتری. تصحیح و تحشیۀ رضا مصطفوی سبزواری. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
    44. صفا، ذبیح­الله. (1384). حماسه­سرایی در ایران (از قدیمی­ترین عهد تا قرن چهارم هجری). چاپ هفتم. تهران: امیرکبیر.
    45. طوسی، محمّدعلی. (1339). شاهنامۀ نادری. به تصحیح و اهتمام احمد سهیلی خوانساری. تهران: انجمن آثار ملی.
    46. طومارِ نقالیِ شاهنامه. (1391). مقدمه، ویرایش و توضیحاتِ سجاد آیدنلو. تهران: به نگار.
    47. عنصری، ابوالقاسم حسن بن احمد. (1363). دیوان. تصحیح و مقدمۀ سید محمد دبیرسیاقی. چاپ دوم. تهران: کتابخانۀ سنایی.
    48. فردوسی، ابـوالقاسم. (1386). شاهنامه. تصحیح جـلال خـالقی‌مطلق و همکاران (محمود امیدسالار جلد ششم، ابوالفضل خطیبی جلد هفتم). تهران: مرکز دایره­المعارف بزرگ اسلامی.
    49.  فرنبغ‌ دادگی. (1380).  بندهش. گزارش مهرداد بهار. چاپ دوم. تهران: توس.
    50. کزازی، میرجلال­الدین. (1380). مازهای راز. چاپ دوم. تهران: مرکز.
    51.  ــــــــــــــــــــــــــــــ.. (1379). نامة باستان. تهران: سمت.
    52. کویاجی، جهانگیر کوورجی. (1388). بنیادهای اسطوره و حماسة ایران. ترجمة جلیل دوستخواه. چاپ سوم. تهران: آگاه.
    53. کیکاووس بن کیخسرو. (1389). زراتشت­نامه. با پیش­گفتار و ترجمه و مقدمۀ روزنبرگ بر چاپ نخست و فهرست لغات و کشف­الابیات. به اهتمام سید محمد دبیرسیاقی. تهران: حدیث امروز.
    54. گات‌ها. (1384). گزارشِ ابراهیم پورداود. چاپ دوم. تهران: اساطیر.
    55. گجری شاهو، امین. (1380). نوفل و مجنون میرزا شفیع کلیایی، همراه با داستان کاوه و ضحّاک شاهرخ کاکاوندی. تهران: مه.
    56. گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحّاک. (1384). زَین­الاخبار. به اهتمام رحیم رضازاده ­ملک. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. 
    57. مجمل­التواریخ و القصص. (1383). تصحیح محمدتقی بهار. تهران: دنیای کتاب.
    58. مختاری، محمد. (1379). حماسه در رمز و راز ملی. چاپ دوم. تهران: توس.
    59. مختاریان، بهار. (1389). درآمدی بر ساختار اسطوره­ای شاهنامه. تهران: آگاه.
    60. مستوفی، حمدالله بن ابی­بکر. (1387). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
    61. مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین. (1387). مروج­الذهب و معادن­الجوهر. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. چاپ هشتم. تهران: علمی و فرهنگی.
    62. ـــــــــــــــــــــــ. (1389). التنبیه و الاشراف. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. چاپ چهارم. تهران: علمی و فرهنگی.
    63. مک­کال، هنریتا. (1373).اسطوره­های بین­النهرینی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.
    64. مقدسی، مطهر بن طاهر. (1386). آفرینش و تاریخ. مقدمه، ترجمه و تعلیقاتِ محمدرضا شفیعی­کدکنی. چاپ سوم. تهران: آگاه.
    65. منهاج سراج جوزجانی، عثمان بن محمد. (1389). طبقات ناصری. تصحیح، مقابله و تحشیۀ عبدالحی حبیبی. تهران: اساطیر.
    66. مؤذن‌جامی، محمد‌مهدی. (1388). ادب پهلوانی (مطالعه­ای در تاریخ ادب دیرینۀ ایرانی از زردشت تا اشکانیان). تهران: ققنوس.
    67. مهاجرانی، سید عطالله. (1382). گزند باد. چاپ ششم. تهران: اطلاعات.
    68. هوک، ساموئل هنری. (1381). اساطیر خاورمیانه. ترجمۀ علی­اصغر بهرامی و فرنگیس مزداپور. چاپ سوم. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

    ب) مقاله­ها

    1. اردستانی­رستمی، حمیدرضا. (1392). «شهرسب، مرداس و ضحّاک (شکستگی شخصیت شهرسب در مرداس و ضحّاک)». پژوهش­نامۀ ادب حماسی. سال نهم. شمارۀ شانزدهم. صص 173-191.
    2. ـــــــــــــــــــــــــــ.. (1394 ب). «فریدون دهقان، کاوۀ آهنگر و ضحّاک­دیو». شعر پژوهی (بوستان ادب).  سال هفتم. شمارۀ اول. پیاپی 23. صص 1-28.
    3. امیدسالار، محمود. (1390). «آشفته بازار ادبیات فارسی». تجربه. شمارۀ پیاپی 79. صص 23-24.
    4. باطنی، محمدرضا. (1369). «سخنی با آقای احمد شاملو». آدینه. شمارۀ 47. صص12-13.
    5. پاکزاد، فضل­الله. (1379). «واژه­ای در شاهنامه». ایران­شناسی. سال دوازدهم. شمارۀ دوم. صص 380-382.
    6. خطیبی، ابوالفضل. (1393). «چرا فریدون ضحّاک را نکشت؟». جشن­نامۀ فتح­الله مجتبایی. به ­کوشش علی­اشرف صادقی و ابوالفضل خطیبی. تهران: هرمس. صص387-398.
    7. ـــــــــــــــــــــــ.. (1390). «فریدون در شاهنامه». فردوسی و شاهنامه­سرایی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. صص 379-391.
    8. رواقی، علی. (1368). «شاهنامه­ای دیگر».کیهان فرهنگی. سال ششم. شمارۀ دوازدهم. پیاپی 72. صص 31-35.
    9. شاملو، احمد. (1369). «حقیقت چقدر آسیب­پذیر است». آدینه. شمارۀ 47. صص6-11.
    10.  فرانتس، تـشنر. (1374). «ضحّاک (گفتاری در اساطیر و شمایل­سازی ایرانی)». ایران شناسی. ترجمۀ بیژن غیبی. سال هفتم. شمارۀ چهارم. صص 891-899.
    11. قائمی، فرزاد. (1394).«تحلیلِ تطبیقیِ اسطورۀ ضحّاک ماردوش (بر اساس رهیافت­های مبتنی بر سنت کهن قربانی برای خدایان ماردوشِ جهان زیرین)». پژوهش­نامۀ ادب حماسی. سال یازدهم. شمارۀ نوزدهم. صص 27-65.
    12. گلشیری، هوشنگ. (1369). «تلقی غلط از ادبیات و تاریخ». دنیای سخن. شمارۀ 33. صص23-25.
    13. مزداپور، کتایون. (1369). «شالودۀ اساطیری شاهنامه». فرهنگ. کتاب هفـتم. به مناسبت هزارۀ تدوینِ شاهنامه. صص 53-78.
    14. مولایی، چنگیز. (1391). «بازشناسی یکی از القابِ کهنِ ضحّاک در نامِ ارنواز». خرد بر سر جان... (نامگانۀ احمدعلی رجایی­بخارایی). به درخواست و کوششِ محمدجعفر یاحقی، محمدرضا راشدمحصل و سلمان ساکت. تهران و مشهد: سخن و قطبِ علمیِ فردوسی­شناسی، صص 159-167.
    15. ــــــــــــــــ. (1389). «بررسی روایات مربوط به ­ضحّاک و گاوِ برمایه در متن­های ایرانی». نامۀ فرهنگستان. دورۀ یازدهم، شمارۀ سوم. صص 107-128.

     

    ج) منابع لاتین    

    A) Books

    1. Boyce, M. (1975). A Reader in Manichaean Middle Persian and Parthian. Acta Iranica vol 9. Leiden: Téhéran-  Liège.
    2. Dānāk-u Mainyō-ī Khrad; Pahlavi, Pazand and Sanskrit Texts.(1913). ed Behramgore Tehmurasp Anklesaria. Bombay.
    3. Henning. W.B. (1977). Selected Papers. Acta Iranica vol 14. Leiden: Téhéran-Liège. pp 49-63.
    4. Iranian Bundahišn. (1978). Rivāyat-ī Ēmēt-ī Ašavahištān. Part 1, ed K.M.Jamasp Asa, Y.Mahyar Nawabi, M.Tavousi. Shiraz: Pahlavi University.
    5. Jackson, W.(1892). Avesta Grammer and Reader. Stuttgart: Kohlhammer.
    6. Kent, R. G. (1953). Old Persian; Grammer. Texts. Lexicon. New Hawen; Connecticut.
    7. Mānūsh čīhar. (1912). Nāmākīhā-ī Mānūshchīhar. ed  Ervad Bamanji Nasar Anji Dhabhar. Bombay.
    8. Nyberg, H. S.(1974). A Manual of Pahlavi. Wiesbaden.
    9. Reichelt, H. (1968). Avesta Reader; Texts, Notes, Glossary and Index. Berlin.
    10. Sundermann, W. (1973). Mittelpersische und Parthische Kosmogonische und Parabeltexte der Manichäer. Berlin: Akademie-Verlag.
    11. Zātsparam. (1964). Vichītakīhā-ī Zātasparam. Text and Introdution. by Behramgore Tehmurasp Anklesaria, Bombay.

     

    B)Articles

    1. Jackson, W. (1932).“Theodore Bar Khoni on Mānī’s Teachings Trachings Translated from the Syriac with Notes”. Reserches in Manichaeism with Special Reference to the Turfan Fragments. New York: Columbia University pp 221-254.
    2. Mackenzie, D. N. (1979). “Mani’s Sabuhragān”. Bulletin of the Scool of Oriental and African Studies. University of London. vol 42. No 3. pp 500-534.
    3. Sundermann, W. (2001). “On Human Races, Semi-Human Beings and Monsters”.The Light and the Darkness. Studies in Manichaeism and its World. ed by Paul Mirecki & Jason Be Duhn. Berlin: Leiden, Boston, Köln, pp 181-199. 
Journal of Prose Studies in Persian Literature
Volume 20, Issue 41
June 2017
Pages 25-50

Files

Share

How to cite

Statistics